نوروفیدبک و بیوفیدبک

هر آنچه که  باید درباره نوروفیدبک و بیوفیدبک بدانید

نوروفیدبک

در حقیقت، نوروفیدبک راهی برای آموزش دادن به فعالیت مغز است و برای مغز به منزله یک بازخورد (بیوفیدبک) است. برای درک نوروفیدبک تراپی، ابتدا لازم است اطلاعات مختصری درباره امواج مغزی داشته باشیم.  

امواج مغزی، پالس های الکتریکی هستند که در حین برقراری ارتباط بین سلولهای مغز شما با یکدیگر، تولید می شوند. امواج مغزی درباره چگونگی احساسات، اعمال و عادات آموخته شده شما، و نیز در مورد سطح استرس، خلق و خوی پایه و عملکرد کلی مغز شما اطلاعات زیادی فراهم می کنند.

با استفاده از حسگر هایی که روی پوست سر کار گذاشته می شوند، ما می توانیم همه این فعالیت ها را اندازه گرفته، بر آنها نظارت کنیم. همچنین، با استفاده از نرم افزار تجزیه و تحلیل مغز (نقشه مغزی QEEG)، می توانیم مشخص کنیم که چه فعالیت های خاصی در مغز، باعث بروز چه علائمی می شوند.

وقتی که ما درباره زمینه های مشکل ایجاد شده در مغز، اطلاعات کافی داشته باشیم، می توانیم یک برنامه آموزشی تهیه کنیم تا به کمک آن، مغز شما را به یک وضعیت راحت و کارآمد بکشانیم. این همان چیزی است که ما را به سمت نوروفیدبک تراپی می کشاند. اما نوروفیدبک تراپی چیست ؟ نوروفیدبک تراپی به معنی درمان با روش نوروفیدبک است

نوروفیدبک برای درمان چه بیماری هایی کاربرد دارد؟

میخواهیم ببینیم نوروفیدبک چیست و چه کاربردی دارد؟

نوروفیدبک برای درمان بیماریهای مختلفی بکار می رود. معمولا این روش درمان وقتی استفاده میشود که نمیخواهیم به بیمار دارو دهیم (مثلا بخاطر عوارض دارو) و یا بیمار از مصرف دارو نتیجه نگرفته است (یعنی جزو موارد مقاوم به دارو است). در بعضی افراد هم از نوروفیدبک استفاده میکنیم تا نیاز به مصرف دارو کم شود و بتوانیم بتدریج دارو را قطع کنیم.

از جمله بیماریهایی که به روش نوروفیدبک قابل درمان هستند عبارتند از: اختلال نقص توجه و تمرکز (ADHD) ، افسردگی ، اضطراب ، پانیک ، سردرد میگرنی و تنشی ، وسواس فکری ، مشکلات خواب ، کاهش تشنج ، عوارض سکته مغزی ، اتیسم ، آسپرگر.

نوروفیدبک تراپی

طی یک جلسه نوروفیدبک، ما آنچه را که مغز شما واقعا انجام می دهد با آنچه که شما نهایتا دوست دارید انجام دهید، مقایسه می کنیم. وقتی که مغز شما به وضعیت راحت تر نزدیک می شود، شما با پاسخ مثبتی که از صفحه رایانه دریافت می کنید، پاداش می گیرید. معمولا این "بازخورد عصبی" به فرم یک بازی ویدئویی، موسیقی یا فیلم است.

وقتی که فعالیت مغز شما به یک ناحیه موثرتر نزدیک می شود، یا از آن دور می شود، صداها و تصاویر فورا بازخورد آن را به شما می دهند. مثلا در هنگام تماشای فیلم، اگر مغز شما دارد به وضعیت خواسته شده نزدیک می شود فیلم نمایش داده می شود، ولی وقتی که مغز دارد در جهت اشتباه حرکت می کند، فیلم قطع می شود.

درست مانند تمرینات بدنی، که باعث رشد عضلات خاصی می شود، هرچه مغز شما برای رسیدن به یک وضعیت راحت تر و کارآمدتر بیشتر تمرین کند، بهتر به آن می رسد (نوروپلاستیسیتی را ببینید). خیلی ساده بگوییم، مانند یادگیری هر مهارت جدیدی، این کار نیاز به زمان و تکرار دارد.

هزینه نوروفیدبک

روشهای مختلفی برای نوروتراپی وجود دارند که نوروفیدبک یکی از آنها است. نوروفیدبک درمانی است که غالبا بین 30 الی 40 جلسه باید انجام گردد. البته بسته به نوع بیماری ممکن است تعداد کلی جلسات توسط پزشک بیشتر یا کمتر شود. 

بعضی مراکز هزینه هر جلسه را جداگانه اخذ می کنند و بعضی دیگر هزینه کل جلسات را در همان جلسه اول محاسبه و اخذ میکنند. هزینه نوروفیدبک توسط وزارت بهداشت مشخص شده است و مراکز نمیتوانند هزینه دلخواه مطالبه کنند.

هزینه هر جلسه نوروفیدبک در سال 1403 در تهران بین یک میلیون الی دو میلیون تومن بوده است. عوامل مختلفی در این قیمت گذاری دخالت دارد و اینطور نیست که بتوانیم با اطمینان بگوییم که مرکز گرانتر بهتر است یا مرکز ارزانتر ضعیف تر می باشد. 

 

بهترین سن برای نوروفیدبک

نوروفیدبک در هر سنی قابل انجام است. چون در این روش لازم است درمانجو بتواند جلوی مانیتور روی صندلی به آرامی بنشیند، معمولا نوروفیدبک برای کودکان 5 سال به بالا قابل انجام است. این روش درمانی برای افراد مُسن هم بخوبی قابل انجام است و از نظر سنی محدودیت ندارد.

هر چقدر درمانجو جوانتر باشد، مغز پاسخ بهتری به نوروفیدبک میدهد. پس میتوانیم بگوییم بهترین سن برای نوروفیدبک ، سن کودکی و نوجوانی است. جوانان هم پاسخ بسیار خوبی به درمان نوروفیدبک میدهند.

تعداد جلسات نوروفیدبک

پاسخ این سوال بستگی به نوع اختلال دارد. بصورت میانگین ، درمان نوروفیدبک نیاز به 40 جلسه درمانی دارد. در اختلالاتی که مزمن تر باشد، نیاز به جلسات بیشتری است و درمان اختلالاتی که تازه شروع شده و خفیفتر هستند، نیاز به جلسات کمتری دارند.

همچنین اختلالاتی که از بدو تولد وجود داشته اند (مثل اتیسم و نقص توجه و تمرکز کودکان ) نیاز به درمان طولانی تری دارند و اختلالاتی که بعدها ایجاد گردیده اند ( مثل افسردگی و اضطراب) با جلسات کمتر قابل درمان هستند.

 انواع روشهای نوروفیدبک

درمانهای نوروفیدبک با روشهای متعددی قابل انجام است و کاربردهای آنها مختصری با هم تفاوت دارند. رایجترین روش نوروفیدبک که در ایران هم پرکاربردترین محسوب میگردد، نوروفیدبک کلاسیک است که سابقه تاریخی قدیمی تری دارد و بیشترین پژوهش های نوروفیدبک در این زمینه انجام شده است.

 نوروفیدبک کلاسیک روی پنج باند اصلی امواج مغزی درمان را انجام میدهد. اما اگر قرار باشد روی امواج بسیار آهسته مغزی کار بشود، از دو روش دیگر نوروفیدبک به نام SCP و ILF استفاده میگردد که تجهیزات متفاوتی دارند.

 همچنین در نوروفیدبک کلاسیک درمان هر لحظه روی یک یا دو نقطه مغزی انجام میگردد. اگر لازم باشد درمان همزمان روی نقاط بیشتری از مغز انجام گردد از روشهای دیگر نوروفیدبک به نامهای Z-score NF و LORETA NF استفاده میشود.

روشهای دیگری هم برای نوروفیدبک وجود دارد که به دلیل دسترسی کمتر در ایران، در موردش صحبت نکردیم

 لورتا نوروفیدبک

یکی از روشهای معروف و پرکاربرد نوروفیدبک، لورتا نوروفیدبک نام دارد. این روش به دلیل اثربخشی سریعتر و نیاز به تعداد جلسات کمتر، در دنیا و ایران مورد استقبال قرار گرفته است. لورتا نوعی نوروفیدبک است که تجهیزات آن با نوروفیدبک کلاسیک تفاوتهایی دارد

در لورتا نوروفیدبک از کلاه حاوی 19 الکترود استفاده میشود تا پزشک بتواند همزمان روی نقاط بیشتر و همچنین شبکه های مغزی کار کند. همچنین در روش لورتا نرم افزار مخصوص هر لحظه عملکرد مغز شما را با افراد سالم مقایسه میکند تا کارکرد مغزی به حالت نرمال نزدیکتر گردد

هزینه لورتا نوروفیدبک به دلیل تجهیزات مفصل تر این دستگاه، معمولا بیشتر از هزینه نوروفیدبک کلاسیک است.

دستگاه نوروفیدبک

این دستگاه برای درمان به روش نوروفیدبک استفاده میشود. تجهیزات این دستگاه شامل یک سیستم کامپیوتر، مانیتور و آمپلی فایر است. آمپلی فایر هر لحظه امواج مغزی را ثبت کرده و به کامپیوتر منتقل می کند. کامپیوتر این امواج را تحلیل کرده و بر حسب آن ویدیویی را به کاربر نشان می دهد.

دستگاه نوروفیدبک هیچگونه موج یا اشعه ای تولید نمیکند و به همین دلیل فاقد هر نوع عارضه ای است. نوع آمپلی فایر در دستگاههای مختلف متفاوت است و میتواند تولید شرکت های آمریکایی-کانادایی، اروپایی، چینی و ایرانی باشد. کیفیت این دستگاهها با هم متفاوت است و در نوع ثبت صحیح امواج مغزی و قیمت دستگاه ایجاد تفاوت میکند.

فواید نوروفیدبک

در پاسخ به این سوال مهم، بصورت خلاصه میتوان این موارد را نام برد

1. درمان نوروفیدبک بدون عارضه است

2. اثرات نوروفیدبک ماندگار و طولانی مدت است

3. نوروفیدبک به مغز یاد میدهد که خودش را تنظیم کند

4. درمان نوروفیدبک نیاز به دارو را کم کرده یا قطع می کند

5. دوره درمان نوروفیدبک طی 4 ماه تمام میشود و طولانی نیست

6. نوروفیدبک کارکرد مغز را به حالت نرمال می رساند

7. نوروفیدبک باعث ارتقای توانمندی افراد شده و آنها را به بهترین حالت می رساند

8. در نوروفیدبک میتوان همزمان چند مشکل را درمان کرد

9. هزینه نوروفیدبک کمتر از سالها مصرف قرص است

عوارض نوروفیدبک

بصورت کلی نوروفیدبک عارضه ندارد. حین جلسات نوروفیدبک چون مغز به فعالیت می پردازد، ممکن است در جلسات اول فرد احساس خستگی یا سردرد خفیف کند. ولی این حالات گذرا است و در جلسات بعدی معمولا تکرار نمی شود.

چون نوروفیدبک موج یا اشعه ای ندارد، عارضه ای برای آن مطرح نمیشود. نباید این روش را با روشهای تحریک مغزی، مثل rTMS و tDCS مقایسه کرد.

 

نوروتراپی

اصطلاح نوروتراپی تعریف های متفاوت دارد. نورو به معنی عصب است و تراپی به معنی درمان می باشد. پس ترجمه نوروتراپی را میتوان عصب درمانی دانست. اما از نظر اصطلاح پزشک نوروتراپی معانی مختلفی دارد. بعضی ها نوروتراپی را معادل درمان به روش نوروفیدبک می دانند. برخی دیگر برای این کلمه معنای گسترده تری قائل هستند و آنرا به معنی کلیه درمانهای حوزه نوروساینس برای رفع مشکلات کارکردی مغزی می دانند.

نوروفیدبک در  کودکان

شایعترین کاربرد نوروفیدبک برای درمان کودکان است. به همین دلیل نوروفیدبک کودکان مبحث مفصلی است. بیشترین و بهترین پاسخدهی به نوروفیدبک در کودکان اتفاق می افتد. علتش این است که مغز کودک بالاترین توان یادگیری و اصلاح را دارد و اگر تحت درمان قرار بگیرد، بهترین پاسخ را می دهد.

یکی از رایجترین کاربردهای نوروفیدبک کودکان برای درمان اختلال نقص توجه یا تمرکز (ADHD) است. این اختلال رایج است و مزاحم درس خواندن و یادگیری کودک می شود. از نظر گایدلاین انجمن اختلالات نورولوژیک کودکان در آمریکا درمان نوروفیدبک برای اختلال نقص توجه کودک بالاترین سطح شواهد را دارد و جایگزین مناسب درمان دارویی است

در درمان نوروفیدبک کودکان معمولا درمانگر کارتونهای مورد علاقه کودک را در مانیتور پخش میکند تا کودک با اشتیاق بیشتری در درمان مشارکت نماید.

کدام بیماری ها و اختلالات با نوروفیدبک قابل درمان است؟

لیست مفصلی از بیماریها وجود دارد که با نوروفیدبک قابل درمان است. البته این لیست شامل بیماریهای عملکردی مغز است و نباید با بیماریهای ساختاری پیشرونده اشتباه گردد. مثلا تومور مغزی یا بیماری مولتیپل اسکلروز جزو بیماریهای ساختاری پیشرونده مغز هستند و ربطی به درمان نوروفیدبک ندارند.

در مورد سکته مغزی و ضربه مغزی هم که نوروفیدبک کاربرد بسیار خوبی دارد، باید توجه داشت که این بیماریها پیشرونده نیستند. بلکه اختلال ناگهانی در مغز اتفاق افتاده و متوقف شده و حالا میخواهیم با نوروفیدبک عوارض پیش آمده را به حداقل برسانیم.

از جمله بیماریهایی که به روش نوروفیدبک قابل درمان هستند عبارتند از: اختلال نقص توجه و تمرکز (ADHD) ، افسردگی ، اضطراب ، پانیک ، سردرد میگرنی و تنشی ، وسواس فکری ، مشکلات خواب ، کاهش تشنج ، عوارض سکته مغزی ، عوارض ضربه مغزی ، اتیسم ، آسپرگر.

درمان اضطراب با نوروفیدبک

اضطراب یکی از رایجترین مشکلات مربوط به عملکرد مغز است. شیوع این مشکل در دوران کرونا بیشتر هم شده است. مقالات متعدد نشان داده اند که عملکرد افراد مضطرب با افراد سالم متفاوت است. مثلا فعالیت آمیگدال در اضطراب افزایش می یابد و هر خطر کوچکی را به مغز گوشزد میکند. به کمک نوروفیدبک میتوان عملکرد مغز افراد مضطرب را کنترل کرده و به حالت عادی رساند. این تغییر و اصلاح مغز در نقشه مغزی بخوبی قابل نمایش است.

نوروفیدبک و افسردگی

مطالعات زیادی نشان داده است که عملکرد نیمکره های مغزی با هم متفاوت است. معمولا آسیب نیمکره چپ مغز باعث افسردگی میگردد. ولی آسیب نبمکره راست غالبا افسردگی ایجاد نکرده و حتی ممکن است فرد دچار سرخوشی بی مورد گردد (شیدایی). تنظیم ارتباط دو نیمکره مغزی توسط نوروفیدبک مقدور است. این کار به درمان افسردگی منجر میگردد. درمان افسردگی به کمک نوروفیدبک یک روش درمانی بدون دارو و بدون عارضه است.

نوروفیدبک و اختلالات یادگیری

اختلالات یادگیری در کوردکان بسیار رایج است. معمولا این مشکل باعث ضعف در یادگیری بعضی دروس میشود. مثلا کودک دچار اختلال یادگیری ممکن است در درس ریاضی یا زبان ضعیف باشد. این اختلال را نباید با اختلال نقص توجه اشتباه کرد. انجام نقشه مغزی (QEEG) می تواند بخوبی به افتراق اختلالا یادگیری از اختلال نقص توجه کمک کند. بهترین درمان برای اختلال یادگیری در کودکان، درمان به روش نوروفیدبک است. در این روش میتوان بصورت اختصاصی روی عملکرد مغزی ناحیه مربوط به یادگیری تاثیر گذاشت و قدرت یادگیری مغز را افزایش داد. 

نوروفیدبک و بیش فعالی

اختلال نقص توجه و بیشفعالی را میتوان شایعترین اختلال عملکردی مغز دانست. این مساله بقدری رایج است که در هر کلاس درسی سی نفره احتمالا 3-4 کودک دچار آن هستند! درمان اختلال بیشفعالی و نقص توجه به دو روش مقدور است. روش اول دارودرمانی است و روش دوم نوروفیدبک است. در دارودرمانی باید از داروهای محرک مغز (مثل ریتالین) استفاده کرد. ولی اثر این داروها موقتی است و به محض قطع دارو، اثرش از بین میرود. ولی درمان نوروفیدبک تاثیرات ماندگار دارد و روند درمان هم بدون عارضه است.

نوروفیدبک و درمان وسواس

وسواس فکری و عملی یکی از مشکلاتی است که به سختی قابل درمان است! به همین دلیل بهتر است از روشهای درمانی مختلف در کنار هم استفاده کرد تا اثربخشی سریعتر و بهتری داشته باشد. دارو درمانی، روان درمانی و نوروفیدبک جزو روشهای درمان وسواس است. در نوروفیدبک میتوانیم ارتباطات اضافی بین قسمتهای مختلف مغز را اصلاح کنیم تا افکار به میزان کمتری در مغز بچرخند و نشخوار فکری کاهش یابد.

درمان پانیک با نوروفیدبک

پانیک جزو اختلالات اضطرابی محسوب می گردد. در این حالت بیمار دچار حملاتی از علائم جسمس میشود که منشا آن اضطراب است.

الگوی کارکرد مغز در اختلال پانیک با سایر بیماریهای اضطرابی متفاوت است. اغلب افرادی که برای درمان پانیک دارو میگیرند، متوجه میشوند که با قطع دارو مجدد علائم عود می نماید. در درمان نوروفیدبک میتوانیم عملکرد مغزی را اصلاح کنیم تا پانیک بصورت ریشه ای درمان گردد و جلوی عود گرفته شود.

نوروفیدبک و اتیسم

علم نشان داده است که مغز افراد اتیستیک با بقیه متفاوت است. به همین دلیل افراد مبتلا به اتیسم دنیا را به گونه دیگری میبینند و درک آنها از محیط با افراد عادی متفاوت است. نقشه مغزی (QEEG) افراد مبتلا به اتیسم هم با افراد نرمال متفاوت است. در درمان اتیسم به روش نوروفیدبک سعی میکنیم عملکرد مغزی این افراد را به افراد سالم نزدیکتر کنیم و ارتباط بین قسمتهای مختلف مغز را اصلاح نماییم. درمان اتیسم به روش نوروفیدبک به جلسات متعدد نیاز دارد. اما والدین به خوبی متوجه میشوند که حین درمان حال کودکشان بهتر میشود.

نوروفیدبک و ضربه مغزی

افرادی که دچار ضربه مغزی شده اند، قسمتی از توانمندی هایشان را از دست می دهند. حتی یک ضربه خفیف به مغز هم ممکن است باعث اختلال حافظه، اختلال تمرکز و کاهش قدرت کنترل خشم شود. در ضربات خفیف مغزی معمولا بررسی مغز با ام آر آی نرمال است و برای تشخیص دقیقتر باید نقشه مغزی (QEEG) انجام گیرد. مشکلاتی که در نقشه مغزی این افراد دیده میشود پاسخ بسیار خوبی به درمان نوروفیدبک میدهد. در این افراد درمان نوروفیدبک بسیار موثر تر از درمان دارویی است.

نوروفیدبک و سکته مغزی

در سکته مغزی خونرسانی به قسمتی از مغز مختل میشود و ایجاد آسیب میکند. برای بازتوانی عملکرد مغزی این افراد روش درمان نوروفیدبک بهترین روش است. درمان نوروفیدبک باعث میشود که سرعت بهبود بیمار افزایش قابل توجه پیدا کند و تاثیرات این درمان هم مادگار است. در درمان سکته مغزی به روش نوروفیدبک هرچقدر درمان را سریعتر شروع نمائیم، نتیجه بهتری خواهیم گرفت.