اختلال علائم جسمانی
اختلال علائم جسمانی چیست؟
اختلال علائم جسمانی یکی دیگر از اختلالات روانی است که به نام هایی مانند سوماتیک نیز شناخته می شود، این اختلال عموماً اختلال رایجی نیست و بسیار تعداد کمی از افراد به آن مبتلا می شوند. اختلال علائم جسمانی زمانی اتفاق می افتد که فرد در صورت مشاهده علائمی در بدن و جسم خود مدام درباره آن ها فکر می کند و تمایل دارد که مدام نگران این موضوع باشد. در حقیقت امکان دارد فرد از نظر سلامتی اصلاً مشکل خاصی نداشته باشد و تمام پارامترهایی که از نظر بیولوژیکی برخوردار است بسیار طبیعی و سالم باشند، اما درباره علائم کوچک جسمی خود بسیار وسواس خاصی دارد.
به صورتی که اگر یک لکه کوچک روی دست خود ببیند درباره بیماری های بسیار خاص پوستی فکر می کند و درباره آن ها بیش از حد نگران می شود، در واقع در این شرایط بیمار باید باور کند که هر تغییری که بدن ما متحمل آن می شود به دلیل این نیست که مکانیسم آن به هم ریخته و در واقع باید ظرفیت بهبودی بدن ما به عنوان یک پتانسیل داخلی شناخته شود. در این بیماری فرد تمایل دارد که حتی به دلیل یک سردرد کوچک مصرف بیش از حد دارو داشته باشد و علاوه بر این این فرد تلاش می کند، تمام علائم جسمی را که دارد برطرف کند.
آن ها شروع به تجزیه و تحلیل بیش از حد تغییرات بدنی خودشان می کند و به همین ترتیب احساس اضطراب مدام آن ها را فرا می گیرد. در واقع به دیدگاه ساده تر آن ها همیشه توهم وقوع یک بیماری نادر و خطرناک را در بدن خود دارند و در صورت مشاهده کوچکترین علائمی که مبتنی بر این موضوع باشد، سریعا به مصرف قرص و دارو و انواع درمان ها تن می دهند.
اختلال علائم جسمانی وضعیتی است که در آن فرد نسبت به علائم جسمی ساده (مانند درد، کسالت، تنگی نفس و…) بیش از حد دچار اضطراب می‌شود. آنها شدیداً درباره سلامتشان استرس دارند به طوری که در عملکرد روزانه با مشکل مواجه می‌شوند.
این افراد علائم جسمی گزارش می‌کند که احتمالاً هیچ منشا واقعی ندارند و مربوط به وضعیت پزشکی آنها نمی‌شود اما واکنش شدیدشان نسبت به این علائم است که آنها را در طبقه اختلال علائم جسمانی قرار می‌دهد. به دلیل استرس زیاد به پزشکان متعددی مراجعه کرده و آزمایشات گوناگونی برای اطمینان از سلامت جسمانی انجام می‌دهند.
افراد مبتلا به اختلال علائم جسمانی بر این باورند که مشکل جسمی دارند حتی اگر پزشک اطمینان دهد که سالم هستند. آنها فیلم بازی نمی‌کنند بلکه این علائم واقعا اضطراب زیادی در آنها به وجود می‌آورد و رنج‌شان واقعی است. درجه شیوع اختلال علائم جسمی به طور کامل مشخص نیست. اما به طور تقریبی میزان شیوع در میان بزرگسالان ۵ تا ۷ درصد است. تعداد زنان مبتلا به این اختلال بیش از مردان است.
نشانه‌های اختلال علائم جسمانی
۱- داشتن یک یا بیشتر از یک علامت جسمی در بدن که منجر به استرس یا قطع روند عملکرد روزانه می‌شود.
۲- افکار، احساسات و رفتار شدید مرتبط با نشانه‌های بدنی یا سلامت که در یکی از موارد زیر جای می‌گیرند:
- الف) افکار نامناسب و مداوم درباره‌ی جدی بودن یک نشانه.
- ب) داشتن سطح بالای اضطراب نسبت به سلامتی یا نشانه‌ها.
- ج) اختصاص دادن زمان و انرژی زیادی برای نگرانی در مورد نشانه‌ها.
۳- ممکن است یک نشانه مشخص نداشته و مدام تغییر کنند، علائم این اختلال معمولاً به مدت ۶ ماه یا بیشتر در فرد وجود دارند.
همان طور که در ابتدا اشاره کردیم مبتلایان اختلال علائم جسمی نشانه‌های فیزیکی متعددی دارند که باعث ایجاد استرس در آنها می‌شود. این علائم می‌توانند در قسمت خاصی از بدن باشند یا به طور کلی منجر به کسالت بدن شوند.
آنها بدون هیچ مدرکی فرض می‌کند نشانه‌های فیزیکیشان بسیار تهدید کننده و خطرناک هستند. این افراد آنقدر به داشتن مشکل سلامتی در بدنشان باور دارند که تشخیص اختلال علائم جسمانی از وضعیت پزشکیِ نیازمند به درمان را کمی سخت می‌کنید.
در حقیقت نشانه های اختلال علائم جسمانی ممکن است شامل برخی علائم عمومی و یا حتی خاص باشد، ماهیت این علائم امکان دارد از شدت خفیف تا شدید متغیر باشد. علائم عمومی این اختلال عموماً درد و خستگی به همراه ندارد و از علائم خاص آن می توانیم به احساس درد و تنگی نفس نیز اشاره کنیم. در بعضی از بیماران این اختلال هیچ بیماری با خود به همراه نخواهد داشت اما در برخی دیگر ممکن است با شرایط خطرناک مانند سرطان و ایدز همراه باشد. در بیشتر موارد بیماری شدیدی وجود ندارد اما برخی از علائم این اختلال عبارتند از:
- لمس های دردناک
- علائم گوارشی مانند درد در شکم
- اسهال یا یبوست
- تغییرات فردی
- پریشانی مداوم درباره وضعیت سلامتی
- افکار و رفتارهای تکراری
- احساس وسواس فکری و عملی
- هر نوع فعالیت بدنی کوچک و احساس فاجعه بعد از آن
اگر بخواهیم به زبان ساده درباره این بیماری و علائم آن صحبت کنیم این علائم و نشانه ها سرچشمه گرفته از نیروی تلقین افراد هستند، این افراد با افکار منفی که درباره سلامتی خود دارند باعث می شوند، که علائم کم کم در بدن آن ها احساس شود. همانطور که می دانید قدرت ذهن و فکر انسان به حدی زیاد است که می تواند بسیاری از موارد را که در فکر ما جریان دارد در ظاهر ما نیز نشان دهد، به عنوان نمونه وقتی ما استرس و اضطراب داریم رنگ صورت ما می پرد، ضربان قلب ما تند می شود و مردمک چشم هایمان گشاد می شود. این مساله نشان می دهد که هرگونه فکر و باوری که در ذهن و قلب ما جریان داشته باشد قطعاً به جسم ما نیز راه پیدا می کند.
افراد نیز با هجوم فکرهای منفی در ذهن خود اجازه می دهند که علائم این افکار منفی در جسم شان نمود بیرونی داشته باشد، بیماران در این شرایط همیشه نیاز به مراجعه به بیمارستان دارند. آن ها هر چیز کوچکی را جدی می گیرند و نسبت به داروها و درمان ها احساسات خوبی دارند. همیشه سعی می کنند عوارض جانبی داروها را نادیده بگیرند و از آن ها برای درمان هر مشکل فرضی استفاده کنند.
آن ها ممکن است در مورد مهارت های پزشک معالج خود شک داشته باشند، زیرا بیشتر پزشکان در این شرایط به آن ها می گویند که مشکل خاصی ندارند و بهتر است به زندگی خود ادامه دهند. به همین دلیل آن ها مدام پزشک خود را عوض می کنند و اگر یک پزشک عمومی نتواند بیماریشان را تشخیص دهد، می خواهند که به یک فرد بسیار متخصص مراجعه کنند.
به چه دلایلی اختلال علائم جسمانی ایجاد می‌شود؟
- داشتن افسردگی یا اضطراب
- مشکلات سلامتی و پزشکی دارند یا در حال بهبودی هستند
- داشتن تجربیات استرس‌‌زا، خشونت آمیز و تروما (ضربه روحی) مانند مورد سوءاستفاده جنسی قرار گرفتن در کودکی
- تحصیلات کم و موقعیت اجتماعی-اقتصادی پایین
- احتمال بالای ابتلا به بیماری‌های جسمی، مانند داشتن بیماری ارثی در خانواده
اختلال علائم جسمانی نیز مانند سایر اختلالات روانی از علل مشخصی سرچشمه می گیرند که برای بیماری های روانی که تاکنون شناخته شده اند. علائم این اختلال صد در صدی و قطعی شناخته نشده است و همه این ها تحقیقاتی هستند که دانشمندان بر روی یک گروه از بیماران همدرد انجام داده اند. حال برخی از علائم اختلال بدنی عبارتند از:
- علل محیطی
- اختلالات خلقی
- سابقه خانوادگی
- عزت نفس پایین
- بی ثباتی احساسی
- اختلالات شخصیتی
- الگوهای آسیب زای خانواده
- سوء استفاده های جسمی
- آزارهای جنسی
- حساسیت به درد جسمی و عاطفی
اگر علائم بالا را بیش از ۶ ماه در زندگی خود مشاهده کردید، وقتش رسیده است که به یک روانشناس یا روانکاو متخصص در این زمینه مراجعه کنید. زیرا ادامه یافتن این اختلال برای مدتی طولانی می تواند استرس و اضطراب را به شدت وارد زندگی شما کند و می دانید که این موضوع اصلا اتفاق خوبی نیست. این اتفاق ممکن است پیامدهای بسیار ناخوشایندی برای شما داشته باشد به گونه‌ای که ممکن است این بار به صورت کاملا واقعی یک بیماری و اختلال مزمن را در بدن فرد ایجاد کند.
جالب است بدانید زنان بسیار بیشتر از مردان تحت تاثیر اختلالات علائم بدنی قرار می گیرند. این بیماری بیشتر در افرادی که بیش از 30 سال دارند دیده می شود، اما تحقیقات نشان داده است که می تواند از دوره نوجوانی شروع شود و برای مدت طولانی تا زمانی که درمان نشود ادامه داشته باشد. برای تشخیص بهتر این بیماری علائم و نشانه های بدنی این اختلال را در ادامه این مطلب به شما معرفی می کنیم.
اختلال علائم جسمانی در کودکان
کودکان مبتلا به علائم جسمی مدام نگران هستند که مریض شوند. نگرانی آنها ناشی از نشانه‌های جسمی تخیلی نیست، بلکه اغلب نشانه‌های جسمی خیلی سطحی و ناچیز دارند که باعث می‌شود کودکان با تفسیری غلط از آنها مضطرب شوند.
این کودکان خارش سطحی، درد و سایر نشانه‌های فیزیکی را به عنوان مریضی خطرناک تفسیر می‌کنند، برای بچه‌ها سردرد ساده می‌تواند تومور مغزی باشد یا کبودی و جراحت زانو، بیماری هموفیلی؛ و همچنین میترسند فعالیت‌های جسمانی به بدنشان آسیب بزنند.
بعضی از آنها برای رفتن به پزشک مقاوت می‌کنند چون از اینکه دکتر بگوید واقعا مریض هستند ترس دارند یا باوردارند که دیگر راه درمانی برای بیماریشان وجود ندارد و کار از کار گذشته. اختلال علائم جسمانی بر روی پیشرفت تحصیلی و روابط دوستی و خانوادگی آنها اثر می‌گذارد.
عوارض اختلال علائم جسمانی بر بدن
اختلال علائم جسمانی، علاوه بر تأثیرات روانشناختی، می تواند تأثیرات منفی قابل توجهی بر بدن داشته باشد. در ادامه، به برخی از اثرات منفی این اختلال بر بدن اشاره خواهیم کرد:
روند التهابی: برخی از علائم جسمی در اختلال علائم جسمانی ممکن است باعث القای واکنش های التهابی در بدن شود. استرس مزمن و افزایش فعالیت سیستم عصبی ممکن است به طور غیر مستقیم باعث افزایش سطح سایتوکین ها و علائم التهابی در بدن شود که به نوبه خود می تواند به مشکلات فیزیکی منجر شود.
تأثیر بر سیستم قلبی-عروقی: استرس مزمن و نگرانی های مرتبط با اختلال علائم جسمانی می توانند تأثیر منفی بر سیستم قلبی-عروقی داشته باشند. فشار خون بالا، تنش عروقی، آریتمی های قلبی و حتی افزایش خطر بیماری های قلبی می توانند نتایج این تأثیرات باشند.
کاهش سیستم ایمنی: استرس مزمن و تنش های مرتبط با اختلال علائم جسمانی ممکن است به ضعف سیستم ایمنی و کاهش واکنش بدن در مقابل عفونت ها و بیماری ها منجر شود. این موضوع می تواند به افزایش آسیب پذیری بدن در برابر بیماری های مختلف، بهبود آسیب ها و بهبود کندن فرایند بهبودی منجر شود.
اختلالات خواب: افراد مبتلا به اختلال علائم جسمانی ممکن است با مشکلات خواب مواجه شوند. اضطراب، استرس و علائم جسمی مزمن می توانند به کاهش کیفیت خواب، بیدار شدن مکرر در شب و اختلالات خواب مرتبط منجر شوند. این موضوع می تواند به خستگی، خلق و خوی نامطلوب و کاهش عملکرد عمومی افراد منجر شود.
تأثیر بر سیستم گوارشی: استرس و اضطراب می توانند تأثیر مستقیم و غیر مستقیمی بر روی سیستم گوارشی داشته باشند. علائمی مانند درد شکم، مشکلات هضمی، اسهال و یبوست ممکن است در افراد مبتلا به اختلال علائم جسمانی رخ دهند.
توجه داشته باشید که این تأثیرات ممکن است در هر فرد به صورت متفاوت باشد و بسته به شدت و مدت اختلال و واکنش بدن، متغیر باشد. مشاوره حرفه ای و درمان مناسب می تواند به کاهش این تأثیرات منفی و بهبود وضعیت فیزیکی فرد کمک کند.
درمان اختلال علائم جسمی
روان درمانی: روان درمانی، قدم اول مناسبی در جهت درمان اختلال علائم جسمی است. رویکرد شناختی-رفتاری یکی از رویکردهای روان درمانی مفید برای این اختلال می‌باشد. در این رویکرد شما با یک تراپیست بر روی افکار و الگوهای نامعقول و منفی کار می‌کنید.
تراپیست با شما کار می‌کنید تا وقتی آن افکار به ذهنتان هجوم می‌آورند راه‌های مناسب‌تری برای پاسخ دادن در شرایط استرس زا پیدا کرده و به شکل کارآمد از آن عبور کنید. همچنین روش‌های مختلفی برای کنترل اضطرابتان یاد می‌گیرید.
دارو درمانی: داروهای ضدافسردگی می‌توانند برای اختلال علائم جسمانی مفید بوده و سطح اضطراب را پایین آورند. این داروها همراه با روان درمانی بسیار کارآمد خواهند بود. داروهای ضدافسردگی عوارض جانبی دارند، مطمئن شوید که متخصص تمام این عوارض را با شما در میان گذاشته تا منجر به افزایش اضطراب شما نشود.
سوالاتی که بهتر است از روانشناس خود بپرسید:
- اگر مبتلا به اختلال علائم جسمانی هستم، آیا تمام نشانه‌هایی که حس میکنم در ذهنم هستند؟
- دلیل احتمالی اختلال من چیست؟
- بهترین روش درمان برای من کدام است؟ آیا نیاز به روان‌درمانی یا دارو درمانی دارم؟
- آیا در این رویکرد درمانی میتوانم روند زندگیم را تغییر دهم؟ مثلا یاد بگیریم چگونه استرسم را کنترل کنم تا نشانه‌های اختلالم هم کمتر شوند؟
- هر چند وقت یک بار لازم است برای آزمایشات جسمی به دکتر مراجعه کنم؟
- چگونه با اختلال علائم جسمی زندگی کنیم؟
این اختلال ممکن است هرگز صد درصد از بین نرود، اما شما می‌توانید یاد بگیرید چگونه به شکلی موثر نشانه‌ها را کنترل کرده و زندگی عادی داشته باشید. دیدن روانشناس‌تان مهمترین مرحله درمان است. اگر نشانه‌ها ادامه پیدا کنند احتمالاً دلسرد و خسته می‌شوید اما به یاد داشته باشید که اختلالات روان تنی برای درمان نیاز به زمان دارند.
روانشناس شما بهترین تلاشش را برای بهبودی انجام می‌دهد. ابتلا به اختلال علائم جسمانی می‌تواند بسیار سخت و طاقت‌فرسا باشد اما با کمک روانشناس ماهر و در برخی افراد مصرف داروهای مربوطه، سطح زندگی شما ارتقا میابد.
درمان اختلال علائم جسمانی شامل روش های متنوعی است که هدف آن ها کاهش علائم جسمی و بهبود کیفیت زندگی است. درمان این بیماری عمدتاً شامل موارد زیر است:
- آگاهی و تحصیل
- روش‌های مشاوره روانشناختی
- مدیریت استرس
- فیزیوتراپی
- روش‌های تحریکی
