اعتیاد به فضای مجازی چیست؟
استفاده از اینترنت، فضای مجازی و کامپیوتر امروزه بسیار رایج و همه‌گیر شده است و تقریباً از کالاهای اساسی زندگی ما اینترنت می‌باشد. با گسترش اینترنت و محبوبیت بیش از پیش شبکه‌های اجتماعی، اختلال اعتیاد به اینترنت و فضای مجازی هم بیشتر از قبل شناخته شده است. با اینکه هنوز بر سر اینکه استفاده بیش از حد از اینترنت اعتیاد به حساب می‌آید یا خیر؟ اختلاف نظر وجود دارد، اما با توجه به مضرات وابستگی به فضای مجازی بهتر است با عوامل ایجاد آن و همچنین درمان آن آشنا شویم.
آیا شما بیش از حد در اینترنت به بازی های کامپیوتری می‌پردازید؟ به شکلی اجبارگونه آنلاین خرید میکنید؟ به طور طبیعی نمی‌توانید جلوی خودتان را بگیرید که فیسبوک یا اینستاگرام را چک نکنید؟ آیا استفاده بیش از حد شما از کامپیوتر با ارتباطات روزانه، کار و مدرسه‌ی شما تداخل پیدا کرده؟
اگر جواب شما به هر یک از سؤالات بالا مثبت است، احتمالش هست که مبتلا به اعتیاد به اینترنت شده باشید
فضای مجازی ما را بیش از هر رسانه و تکنولوژیکی دیگری تغییر داده است ما در کل اطلاعات کمی در مورد اثرات اعتیاد به اینترنت بر عملکرد روانی، سلامت روان و رفاه عمومی داریم. درحالی‌که بسیاری بر این باورند که گشت و گذار در اینترنت یا تماشای ویدیوها در یوتیوب و یا اشتراک‌گذاری متن و تصویر در اینستاگرام و… کاری بی‌ضرر است.
باید توجه کرد برخی از افراد هستند که زمان زیادی را صرف استفاده از رایانه یا اینترنت میکنند که به مرور با زندگی شخصی و کار و دنیای واقعی در تداخل است و بر مهم‌ترین جنبه‌های زندگی فرد مانند روابط، کار و مدرسه اولویت پیدا کرده است. این میتواند برای آینده و موفقیت ما یک تهدید باشد.
انواع اعتیاد به فضای مجازی چیست؟
گستردگی و تنوع آنچه فضای مجازی ارائه می‌دهد، باعث شده همه ما به یک شکل درگیر اینترنت نباشیم. از خود بپرسید بیشتر وقتتان را در فضای مجازی صرف چه کاری‌هایی میکنید؟ روزانه چقدر از گوشی موبایل و کامپیوتر استفاده میکنید؟ در ادامه انواع اعتیاد به فضای مجازی را برای مثال آورده‌ایم. هر فرد ممکن است یک مورد تا همه موارد را دارا باشد.
ارتباط مجازی و آنلاین
معتادان به روابط آنلاین عمیقاً درگیر یافتن و حفظ روابط آنلاین هستند و اغلب خانواده و دوستان واقعی را فراموش کرده و از آنها غفلت میکنند. معمولاً روابط آنلاین در اتاق‌های گفتگو یا سایت‌های شبکه‌های اجتماعی مختلف، گروه‌های پیام‌رسان‌ها شکل می‌گیرد. اغلب افرادی که به دنبال روابط آنلاین هستند، این کار را در حالی انجام می‌دهند که هویت و ظاهر واقعی خود را پنهان میکنند. این پدیده مدرن منجر به ایجاد اصطلاح “گربه ماهی” شد.
فرد ممکن است پس از درگیرشدن توسط یک زندگی اجتماعی آنلاین ساختن یک شخصیت مجازی، با مهارت‌های اجتماعی محدود و انتظارات غیرواقعی در مورد تعاملات حضوری آسیب ببیند. در بسیاری از باعث میشود فرد در برقراری ارتباطات با دنیای واقعی دچار مشکل باشد و بیشتر و بیشتر به روابط مجازی خود وابسته شود. برای درمان این اعتیاد و اطمینان از تغییرات رفتاری پایدار معمولاً به مشاوره یا درمان نیاز است.
اطلاعات نامحدود
اینترنت اطلاعات و دانش فراوانی را در اختیار کاربران خود قرار می‌دهد. این امکان مانند یک چاقو برنده میتواند هم کاربرد مفید و هم مضر داشته باشد. برای برخی، فرصت یافتن اطلاعات به این راحتی به یک تمایل غیرقابل کنترل برای جمع‌آوری و سازماندهی داده‌ها تبدیل شده است. خواندن مطالب زیاد که به سرعت هم از ذهن پاک میشود و در حافظه بلندمدت جای نمی‌گیرد به مایک سواد سطحی درباره همه موضوعات روز می‌دهد.
اعتیاد به رایانه یا بازی
اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای، بیشتر گریبان جوانان و حتی بزرگسالان را نیز گرفته است. با گسترش فراوان رایانه‌ها و بازی‌های امروزه، نداشتن ساعت مشخص و محدود برای بازی در این فضا قرق خواهیم شد. یکی از چالش‌ها این است که کارمندان دفتر زمان زیادی را صرف انجام این بازی‌ها میکنند که باعث کاهش قابل توجه بهره وری میشود. نمونه دیگر آن نوجوانانی هستند که در گیرودار بروزترین بازی‌های رایانه‌ای از درس و زندگی به طور کل و شبانه روزی غافل شده‌اند.
محتوای نامناسب
ما در دنیای واقعی مراقب فضای اخلاقی خانواده و جامعه خود هستیم. اما در فضای مجازی با فیلم مبتذل و تصاویر زشت و غیراخلاقی فقط چند کلیک فاصله داریم. در این فضا بیشتر باید مراقبت کرد و مراقب بود که دچار اعتیاد به محتواهای هجو و پوچ نشد.
علائم اعتیاد به فضای مجازی
در یک مقاله علمی مطرح شده که برای تشخیص مصرف بی رویه اینترنت و فضای مجازی، آزمونی با 8 ویژگی طراحی شده است که اعتیاد را توصیف می‌کند. اگر 5 یا بیشتر از ویژگی‌ها را دارا باشید، باید به فکر درمان و محدودکردن فضای غیرواقعی خود باشید:
مشغول اینترنت است و در زمانی که از آن استفاده نمی‌کند نیز ذهن او به فعالیت آنلاین قبلی یا جلسه آنلاین بعدی مشغول است.
تلاش‌های ناموفقی برای کنترل، کاهش یا توقف استفاده از اینترنت انجام داده است.
بیش از آنچه در ابتدا در نظر گرفته شده بود آنلاین باقی‌مانده است.
هنگام تلاش برای کاهش یا توقف استفاده از اینترنت، بی‌قرار، بدخلق، افسرده یا تحریک پذیر شده است.
به دلیل اینترنت، یک رابطه مهم، شغل، یا فرصت تحصیلی یا شغلی را به خطر انداخته است.
به اعضای خانواده، درمانگران یا دیگران دروغ گفته است تا میزان مشغولیت با اینترنت را پنهان کند.
از اینترنت به عنوان راهی برای فرار از مشکلات یا تسکین خلق و خوی ناخوشایند (مانند احساس درماندگی، گناه، اضطراب، افسردگی) استفاده می‌کند.
اثرات اعتیاد به اینترنت
اعتیاد به اینترنت میتواند اثرات مضر زیادی هم از نظر جسمی و هم از نظر عاطفی برای فرد داشته باشد. بدن درد، سندرم تونل کارپال، بیخوابی، مشکلات بینایی و افزایش/کاهش وزن تنها برخی از مشکلات جسمی هستند که ممکن است در نتیجه اعتیاد به اینترنت از آن رنج ببرند.
آسیب‌های اعتیاد به فضای مجازی شامل اثرات عاطفی نیز می‌باشد. مانند افسردگی، عدم صداقت، اضطراب، انزوای اجتماعی، پرخاشگری و نوسانات خلقی. در نتیچه کنترل کردن استفاده از موبایل و فضای مجازی بسیار اهمیت دارد. قبل از آن که خود را کاملا غرق شده در فضای اینترنت ببینید، برای پیشگیری از اعتیاد افدام کنید.
آیا اعتیاد به اینترنت واقعا اختلال محسوب میشود؟
هر فردی در زندگی به کارهایی علاقه دارد که دوست دارد همیشه آنها را دنبال کند. تا زمانی که این عادات باعث آسیب رسیدن به فرد یا استرس نشوند مشکلی وجود ندارد. برای مثال اگر یک روز در هفته به بازی‌های کامپیوتری می‌پردازید یا گاهی فروشگاه های انلاین را تماشا می کنید به این معنا نیست که به اعتیاد به بازی کامپیوتری یا اعتیاد به اینترنت مبتلا شده‌اید.
در اینجا بهتر است تفاوت عادت و اعتیاد را روشن کنیم:
- عادت کاری است که به طور مرتب انجام می‌دهید؛ چرا که برای آن تمرین کرده‌اید یا آن را وارد روتین روزمره‌تان کرده‌اید. مثلاً شستن ظرف‌ها بعد از شام نمونه‌ای از یک عادت خوب است. اما عاداتی مثل ناخن جویدن در استرس جزو عادات بد به شمار می‌آیند.
- اعتیاد به معنی درگیر شدن در یک فعالیت یا مصرف یک ماده مخدر است که فرد احساس میکنید در ازای آن پاداش دریافت می کند. فرد معتاد، از اینکه رفتار یا ماده مخدر برایش مضر است اگاه است؛اما توان ترک آن را ندارد.
هرچند که به صورت رسمی در کتابچه راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی (DSM-IV) اعتیاد به اینترنت به عنوان یک اختلال مطرح نشده، اما شیوع آن در فرهنگ‌های آمریکایی و اروپایی سرسام آور است (۸.۲% از جمعیت کل را تحت تأثیر قرار داده). با این حال، برخی گزارش‌ها اظهار می‌دارند که بالغ بر ۳۸% از جمعیت کل را تحت تأثیر قرار داده است.
اثر تعاملی که حتی بیشتر مشکل ساز است و در اینجا مطرح میشود این واقعیت است که این روزها همه چیز آنلاین است. سخت است که بین جهان آنلاین و آفلاین تمایز قائل شویم. همه چیز بر اساس اینترنت است، از سفارش غذا گرفته تا تعامل با دوستان، بازی کردن و حتی تماشای تلویزیون.
پیامدهای روانی اعتیاد به اینترنت
کودکان مبتلا به اعتیاد اینترنت، هر روز بیشتر از دیروز در این بستر حضور دارند و توانایی اعمال هیچ کنترلی بر خود ندارند. این استفاده بی‌رویه و وابستگی بیش از حد باعث ایجاد علائم و عوارض بر روی جسم، روان و رفتار کودک میشود؛ این پیامد‌ها شامل موارد زیر است:
گوشه‌گیری کردن: اعتیاد به استفاده از اینترنت یک نوع اختلال روانی و اجتماعی به حساب می‌آید. این اختلال واکنش‌هایی چون بی‌قراری در هنگام کنار گذاشتن اینترنت، دروغ گفتن در ارتباط با زمان حضور در این بستر به خانواده، اضطراب، رعشه، تندخویی، افسردگی، از دست دادن تمرکز، افکار وسواس گونه و بی‌توجهی به سلامت فردی را به همراه دارد.
متفاوت از جماعت عمل کردن: از دیگر پیامدهای استفاده از اینترنت، بروز رفتار‌هایی متفاوت با چهارچوب‌ها و الگو‌های جامعه است. پس کودک معتاد به اینترنت دارای رفتاری متفاوت با سایر افراد جامعه است و منجر به آسیب رساندن به بستر جامعه و خانواده میشود.
پناه آوردن به اینترنت: بسیاری از کودکان برای فرار از مشکلات و چالش‌های خود به اینترنت پناه می‌آورند. آنها تصور میکنند با این کار اختلاتی چون احساس ناامیدی، گناه، اضطراب و افسردگی آنها بهبود می‌یابد؛ در صورتی که آنها با فعالیت در این بستر تنها دچار یک حس رضایتمندی کاذب شدند.
خودنمایی در اینترنت: بستر اینترنت و شبکه‌های مجازی این روزها تبدیل به یک محیط برای خودنمایی کودکان، نوجوانان و جوانان شده توجه هر کودکی را به خود جلب می‌کند. در واقع افراد فعال در این بستر، از خودنمایی لذت می‌برند و برای تایید بیشتر از سمت سایر افراد و دریافت هزینه‌های گزاف این مسیر را پرقدرت گام برمی‌دارند.
عدم داشتن ارتباط گرم و صمیمی با خانواده: کودکانی که ساعات زیادی از روز خود را در این بستر سپری میکنند، با والدین و دوستان خود ارتباط کمتری دارند. در واقع شبکه اجتماعی باعث تضعیف پیوند اجتماعی افراد میشود. هر کودک با گذراندن زمان خود در این بستر، حوصله خود را برای معاشرت با اطرافیانش از دست می‌دهد.
تخریب ساختار مغزی: یکی از پیامدهای ناگوار استفاده از اینترنت، تخریب و بروز تاثیرات منفی بر مغز است. استفاده از این بستر باعث اختلال تحلیل ماده خاکستری مغز میشود و بر روی تمرکز و حافظه کودک تاثیرات بسزایی می‌گذارد. در واقع قدرت تصمیم‌گیری کودک تضعیف میشود و تعیین هدف زندگی برای آنها دشوار میشود. تحلیل بافت خاکستری مغز باعث کاهش توانایی کودک و و مانع از بروز احساسات او میشود؛ که در نهایت به بروز ناهنجاری ختم می‌گردد.
خطر ابتلا به افسردگی: کودکی که به بستر اینترنتی معتاد است؛ در واقع مستعد به افسردگی است. هر فرد باید ارتباط خود را با این بستر محدود کند و رمانی را به تفریح و سرگرمی سالم برای خود اختصاص دهد.
ایجاد وسواس فکری و عملی: فعالیت مداوم و بی‌هدف در شبکه اجتماعی و اینترنت، باعث ایجاد مشغولیت‌های ذهنی میشود. این اتفاق در نهایت منجر به بروز وسواس فکری، عملی و اختلال در زندگی کودک میشود و او دیگر احساس آرامش نمی‌کند و از علاقمندی‌های مختص سن خود لذت نمی‌برد.
علت های اعتیاد به اینترنت
اعتیاد به اینترنت تنها یک دلیل ندارد. عوامل مختلفی در ایجاد اعتیاد به اینترنت و فضای مجازی دخیل هستند. شواهدی وجود دارد که اگر شما مبتلا به اختلال اعتیاد به اینترنت هستید، آرایش مغز شما مشابه کسانی است که وابستگی به شیمیایی همچون مواد و الکل دارند.
سایر عوامل عبارتند از:
- مشکلات روانی زمینه‌ای مثل اضطراب و افسردگی
- ژنتیک
- عوامل محیطی
در ادامه به طور خلاصه به بررسی دلایل اعتیاد به اینترنت و فضای مجازی می‌پردازیم.
– عدم تعادل هورمونی و اعتیاد به اینترنت
برخی متخصصان معتقدند که برخی افراد بیش از سایرین در معرض رفتارهای اعتیادگونه قرار دارند چرا که به مقدار کافی گیرنده‌های دوپامین ندارند یا تعادل سروتونین و دوپامین در بدنشان برقرار نیست. این هورمون‌ها انتقال‌دهنده‌های عصبی هستند که نقش مهمی را در تعادل خلق بازی میکنند.
رفتار اعتیادی، آزاد سازی دوپامین را جرقه می زند تا تجربه لذت را از طریق آزادسازی این ناقل شیمیایی افزایش دهد. به مرور زمان، مقدار بیشتر و بیشتری از فعالیت اعتیادی نیاز است تا منجر به تجربه همین مقدار لذت شود و بدین شکل رفتار اعتیادی، وابستگی را شکل می‌دهد.
به این معنی که، اگر بازی آنلاین یا خرید آنلاین برای شما فعالیت لذت بخشی باشد و شما مبتلا به اعتیاد به اینترنت باشید، نیاز خواهید داشت که بیشتر و بیشتر در این رفتارها (بازی و خرید آنلاین) درگیر شوید تا همان مقدار سابق احساس لذت را که قبل از وابستگیتان تجربه می‌کردید، تجربه کنید.
– تغییرات ساختاری مغز و اعتیاد به اینترنت
یکی دیگر از علل اختلال اعتیاد به اینترنت که تغییرات ساختاری در منطقه پیش پیشانی مغز می‌باشد، منجر به آسیب دیدن توانایی شما در اولویت بندی وظایف مختلف در زندگیتان میشود و شما را در اولویت دهی صحیح در زندگیتان ناتوان می‌کند و در عوض استفاده از اینترنت از همه وظایف ضروری و واجب پیشی می‌گیرد.
– پاداش‌های چندگانه اینترنت به مغز!
به این معنی که، اینترنت گردی به پاداش‌های چندگانه‌ای منجر میشود که غیر قابل پیش بینی هستند. شاید اعتیاد شما به فیسبوک لایه‌های چندگانه و غیر قابل پیش بینی فراهم می‌کند، به این صورت که هر بار شما وارد حساب کاربر خود می‌شوید تا آپدیت‌ها (Updates) را بخوانید به طور مکرر خبرهای خوشحال کننده‌ای را می‌خوانید که انتظارش را نداشته‌اید.
شاید متوجه شوید یکی از بهترین دوستان شما همین دیروز نامزد کرده، دفعه بعد که وارد حسابتان می‌شوید، متوجه می‌شوید که دوست دیگرتان بچه دار شده! یا شاید مردی که واقعا به او علاقه مند هستید همین الان پستی گذاشته که می‌گوید او و دوست دختر چندین ساله‌اش به هم زده‌اند.
هر بار وارد شدن به حسابتان به شما نتایج غیر قابل پیش بینی می‌دهد که شما را سرگرم می‌کند و مشتاقتان می‌کند که باز هم برای دیدن خبرهای بیشتر برگردید. بازی‌های مشخصی همچون بازی‌های گروهی آنلاین و نقش آفرینی شامل «World of Warcraft» و «Ever quest» می‌توانند منجر به اعتیاد به اینترنت شوند، زیرا در واقع هیچ وقت تمام نمی‌شوند.
– ژنتیک و اعتیاد به اینترنت
آمادگی زیستی (آسیب پذیری زیستی) نسبت به اختلال اعتیاد به اینترنت نیز میتواند یک عامل مشارکت کننده در این اختلال باشد. اگر شما این آمادگی ژنتیکی را داشته باشید، سطوح دوپامین و سروتونین شما ممکن است در مقایسه با جامعه کل، پایین‌تر باشد (دچار کمبود سروتونین و دوپامین باشید).
این کمبود شیمیایی ممکن است شما را محتاج کند تا در رفتارهای آنلاین بیشتری درگیر شوید تا همان مقدار لذتی را که افراد غیر مبتلا به رفتارهای اعتیادی اینترنتی تجربه میکنند، کسب کنید. برای کسب این مقدار لذت، چنین افرادی ممکن است در رفتارهای اعتیادی بیشتری نسبت به عموم جامعه درگیر شوند که این موضوع احتمال اعتیاد را در آنها افزایش می‌دهد.
– اضطراب و افسردگی و اعتیاد به اینترنت
آسیب پذیری نسبت به اعتیاد به اینترنت به اضطراب و افسردگی نیز مرتبط است. اغلب اوقات، اگر شما در حال رنج کشیدن از اضطراب یا افسردگی باشید، ممکن است برای تسکین رنجتان به اینترنت رو آورید.
به همین شکل، افراد خجالتی و کسانی که مهارت‌های اجتماعی محدودی دارند نیز ممکن است در معرض خطر بالاتری نسبت به ابتلا به اعتیاد به اینترنت باشند. اگر شما از اضطراب یا افسردگی در عذاب هستید ممکن است به اینترنت رو آورید تا خلا خود را پر کنید.
اگر خجالتی یا از نظر اجتماعی ناشی هستید، ممکن است به اینترنت روی آورید زیرا اینترنت مستلزم تعامل میان فردی نیست و از نظر هیجانی پاداش دهنده است.
همچنین بخوانید: اعتیاد به گوشی؛ علائم، عوارض و درمان اعتیاد به موبایل
علائم اعتیاد به اینترنت
از آنجا که اعتیاد به اینترنت را هنوز به طور رسمی به عنوان یک اختلال اعتیاد نمی‌شناسند، تشخیص آن می تواند دشوار باشد. با اینحال طبق تحقیقات انجام شده می‌توان موارد زیر را جزو علائم مشترک همه انواع اعتیاد به فضای مجازی برشمرد:
۱- علائم روانی اعتیاد به اینترنت
- افسردگی
- عدم صداقت
- احساس گناه
- اضطراب
- تجربه سرخوشی (Feelings of Euphoria) هنگام استفاده از کامپیوتر
- ناتوانی در اولویت‌بندی یا طبق برنامه بودن
- انزوا
- حس نکردن گذر زمان
- حالت دفاعی داشتن
- پرهیز از کار
- سراسیمگی و گوش به زنگی
- نوسان خلق
- ترس
- احساس تنهایی
- احساس بی حوصلگی هنگام انجام کارهای روتین روزانه
- اهمال کاری
عصبانیت، ترس و افسردگی هنگام دوری از اینترنت از جمله سایر علائم اعتیاد به اینترنت هستند. این علائم ممکن است به صورت خستگی، نوسان خلقی، اضطراب و بی‌قراری هم خود را نشان دهد.
۲- علائم جسمی اعتیاد به اینترنت
- کمردرد
- سردرد
- بیخوابی
- تغذیه بد (غذا نخوردن یا خوردن بیش از اندازه به دلیل دور نشدن از کامپیوتر)
- بهداشت شخصی ضعیف (حمام نرفتن به دلیل آنلاین ماندن)
- گردن درد
- خشکی چشم و دیگر مشکلات بینایی
- اضافه وزن یا کاهش وزن
عوارض اعتیاد به فضای مجازی
مضرات شناخته شده‌ی اعتیاد به اینترنت عبارتند از:
- امکان بروز نقایص جسمانی
- افت عملکرد اجتماعی
- برهم خوردن تعادل هیجانی و واکنش های احساسی
- استفاده تکانشی از اینترنت و وابستگی به اینترنت
موضوع مشکل ساز در مورد این اختلال این است که چنانچه شما به آن مبتلا باشید، در عصر دیجیتال، اینترنت همه چیز را در بر گرفته و همگی به شکل نامحدودی توسط تکنولوژی محاصره شده‌ایم و به عنوان یک جامعه، بیشتر کارهایی که انجام می‌دهیم میتواند توسط اینترنت صورت می‌پذیرد، بنابراین حل مسئله وابستگی به اینترنت دشوار میشود.
اگر شما مبتلا به این اختلال باشید، احتمالا استفاده بیش از حد از اینترنت، روی روابط شخصی، زندگی کاری، وضعیت مالی یا درس شما تأثیر گذاشته است.
افراد مبتلا به این اختلال ممکن است خودشان را از دیگران جدا کنند و زمان زیادی را در انزوای اجتماعی بگذرانند و بدین ترتیب تأثیر منفی بر روابط شخصی خود بگذراند.
همچنین ممکن است عدم صداقت و اعتماد بروز پیدا کند به دلیل اینکه افراد وابسته به اینترنت تلاش میکنند تا مقدار زمان آنلاین بودن خود را انکار یا پنهان کنند. علاوه بر این، این افراد ممکن است نقاب‌های آنلاین برای خود ایجاد کنند تا رفتار آنلاین خود را تحت پوشش آن انجام دهند.
ممکن است مشکلات مالی جدی نیز به دلیل کار نکردن یا ورشکستگی به علت خریدهای آنلاین مکرر، بازی آنلاین یا قمار آنلاین، به وجود آید.
همچنین معتادان به اینترنت ممکن است در ایجاد ارتباطات جدید دچار مشکل شوند و از نظر اجتماعی منزوی شوند، زیرا آنها در محیط آنلاین نسبت به محیط فیزیکی احساس راحتی بیشتری دارند.
اعتیاد به اینترنت در کودکان
اعتیاد دارای انواع مختلفی است که وابستگی‌های جسمی، روانی و رفتاری با خود به همراه دارد. یکی از این نوع، اعتیاد به اینترنت است. این نوع به معنای آن است که فرد به استفاده زیادی از اینترنت مشغول است و روی خودش هیچ کنترلی ندارد و مصرف اینترنت او هر روز بیشتر از دیروز میشود. این استفاده‌های بی‌رویه در نهایت منجر به اعتیاد کودک به اینترنت میشود.
اعتیاد به اینترنت از جمله موضوعات مهم و مخرب در زندگی کودکان است؛ که در عصر حاضر سرعت زیاد تکنولوژی بیش از پیش به آن دامن زده است. والدین امروز بیشتر از اعتیاد فرزندان خود به مواد مخرب، نگران اعتیاد آنها به اینترنت هستند. در دنیای امروز، آشنایی کامل و استفاده از اینترنت یک امر رایج است که به هیچ وجه نمی‌تاون کودکان را از آن منع کرد. در حقیقت باید به کودکان این مهارت مهم را آموزش داد و از جهت دیگر از آنها در برابر فضای ناامن اینترنت محافظت کرد.
یکی از راه‌های پیشنهادی روانشناسان و متخصصان حوزه کودک و نوجوان برای رفع این مشکل، رژیم مصرف اینترنت و حضور فعال والدین در کنار کودکان است. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که والدین نقش اساسی و تاثیرگذاری در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی کودکان دارند که با وقت گذاشتن برای کودک همواره قابل انجام است.
کودکانی که دارای والدین شاغل هستند؛ هموراه آسیب‌پذیری بیشتری نسبت به اعتیاد اینترنتی دارند. چرا که والدین آنها در بیشترین ساعات روز سر کار هستند هنگامی هم که به خانه می‌آیند؛ آنقدر خسته و درگیر کار خانه هستند که فرصت همراهی فرزند خود در اینترنت را ندارند.
متخصصان حوزه سلامت کودک، نسبت به والدگردی بسیار پافشاری دارند؛ چرا که معتقدند در این صورت کودک آسیب کمتر خواهد دید. هر چه در یک موضوع والدین با کودکان بیشتر همراه بودند، کودکان آسیب کمتری دیدند. همراهی والدین در دنیای مجازی و اینترنت در اتفاقات ناگوار و ناخوشایند زندگی روزمره فرزندان نقش اساسی و تاثیرگذاری دارد.
همراهی کردن با کودکان به این معناست که محدودیت‌هایی را هنگام استفاده از اینترنت به صورت مستقیم یا غیرمستقیم برای کودک خود قائل شویم تا کمتر گرفتار حوادث ناگوار مجازی شود.
درمان اعتیاد به اینترنت در کودکان
وضع قوانین توسط والدین برای استفاده کودک از اینترنت و شبکه اجتماعی همواره بهترین راه برای کنترل و همراهی با کودک است. هر پدر و مادری باید پیش از فرزندان خود فیلم، کارتن، انیمیشن وبازی‌های رایانه‌ای را تست کنند. سایت‌هایی که کودکان در آنها عضو هستند را شناسایی کنند و موتور‌های جستجو را مطابق سن کودک خود محدود کنند . به تمامی اقدامات ذکر شده والدگردی گفته میشود. در واقع با نظارت فرزند خود در فضای مجازی، در قدم اول کودک خود را از حضور در این محیط و کار با تکنولوژی منع نکریم و در قدم دوم مانع وقوع حوادث ناگوار مجازی می‌شویم. در ادامه به صورت تیتروار به بیان هر راه درمانی می‌پردازیم.
- یکی از راه‌های نظارت بر عملکرد کودکان در فضای اینترنت، استفاده از برنامه‌های کنترل والدین است. همچنین با منع نصب برنامه و فیلترشکن می‌توان کودک را بیش از پیش کنترل کرد.
- برای زمان استفاده کودک از اینترنت، قوانین و مقررات تعیین کنیم و به آنها پایبند باشید.
- تنظیمات امنیتی و حریم خصوصی شبکه‌های اجتماعی که فرزند شما در آن قرار دارد را فعال کنید و تنها به دوستان و آشنایان محدود کنید.
- با نصب برنامه‌های کنترل بر ساعت استفاده از فضای مجازی برای کودک، می‌توان نسبت به فعالیت او نظارت کامل داشت و آن را بررسی کرد.
- با استفاده از نرم‌افزار‌ها و ابزرا‌های کنترلی می‌توان از مواجج ناخواسته کودک با محتوای نامناسب جلوگیری کرد.
- به کودک خود آموزش دهید که در صورت دریافت پیام از سوی افراد غریبه، قبل از ارتباط‌گیری به شما اطلاع دهد.
- با کودک خود رابطه دوستانه برقرار کنید؛ تا در صورت مواجهه با هر گونه مشکل و آسیب در فضای مجازی شما را مطلع سازند. آسیب‌های روحی و روانی فضای مجازی، تاثیرات منفی را برای کودک به همراه دارد.
- حضور کودکان در فضای مجازی ممکن است یک فرصت یا تهدید باشد؛ نظارت والدین بر این رفتار باعث تبدیل تهدید به فرصت میشود. استفاده کودکان از فضای مجازی برای دریافت مطالب آموزشی و درسی از مزایای این محیط به حساب می‌آید؛ که نیاز به مدیریت و برنامه‌ریزی والدین دارد.
از کجا بفهمیم به اینترنت معتاد شده‌ایم؟
با وجود اینکه این اختلال در حوزه سلامت روان توجه جلب کرده و اخیرا در کتابچه‌های تشخیصی استاندارد به عنوان اختلالی که نیاز به مطالعات بیشتر دارد وارد شده، هنوز یک تشخیص استاندارد شده از اختلال اعتیاد به اینترنت مشخص نشده است.
یکی از ارزیابی‌های تشخیصی اختلال اعتیاد به اینترنت که بیشتر مورد پذیرش واقع شده است توسط «کی دبلیو برد» پیشنهاد شده است. او پنج ملاک تشخیصی را برای شناسایی اختلال اعتیاد به فضای مجازی پیشنهاد می‌کند:
- مشغله فکری با اینترنت (به طور مداوم به استفاده گذشته و یا استفاده آینده فکر میکنید)
- نیاز دارید تا زمان‌های بیشتری را به طور فزاینده به اینترنت اختصاص دهید تا راضی شوید.
- تلاش‌های نا فرجامی در راستای کنترل، پرهیز یا توقف استفاده از اینترنت داشته اید.
- هنگامی که تلاش می‌کند استفاده از اینترنت را کنترل کند، کلافه، مودی (دارای نوسان خلق)، افسرده یا تحریک پذیر میشود.
- بیشتر از آنچه در اصل قصد داشته‌اید آنلاین مانده اید.
علاوه بر این‌ها برد می‌گوید که حداقل یکی از معیارهای زیر نیز باید وجود داشته باشد تا تشخیص اختلال اعتیاد به اینترنت داده شود:
- یک رابطه مهم، شغل، تحصیل یا موقعیت کاری را به دلیل اینترنت به خطر انداخته است.
- به اعضای خانواده، درمانگران و یا دیگران دروغ گفته تا میزان درگیری خود با اینترنت را پنهان کند.
- از اینترنت به عنوان راهی برای فرار از مشکلات یا بهبود بخشیدن خلق ضعیف استفاده کرده. (مثلا احساس گناه، اضطراب، افسردگی، درماندگی)
اولین گام در درمان این است که تشخیص دهیم مشکلی وجود دارد. اگر باور داشته باشید که مشکلی ندارید، احتمالا در جستجوی درمان هم بر نخواهید آمد.
یکی از مشکلات فراگیر اینترنت این است که اغلب قابل ثبت و محاسبه نیست و هیچ محدودیتی ندارد. شما پشت یک صفحه پنهان هستید و بعضی چیزهایی که ممکن است به صورت آنلاین بگویید یا بعضی کارهایی که ممکن است به صورت آنلاین انجام دهید، از آن دسته هستند که هرگز در دنیای واقعی و فردی انجام نمی‌دهید.
بعضی باور دارند که اختلال اعتیاد به اینترنت یک بیماری زودگذر است و اظهار می‌دارند که معمولا خودش، خود به خود درمان میشود.
پژوهش‌ها نشان داده‌اند که برای رهایی از اعتیاد به اینترنت، رفتار اصلاحی قابل دست یابی و موفقیت آمیز است. رفتارهای اصلاحی عبارتند از نرم افزارهایی که ساعات استفاده از اینترنت، نحوه استفاده و نوع سایت‌های مورد بازدید را کنترل می کنند.
یکی دیگر از راه های درمان اعتیاد به فضای مجازی دارودرمانی است. به این دلیل که اگر شما مبتلا به این اختلال باشید، احتمالا به یک اختلال زیربنایی اضطراب یا افسردگی نیز مبتلا می‌باشید که با دارو قابل درمان است.
عموماً باور بر این است که اگر شما افسردگی یا اضطراب را درمان کنید، اعتیاد به اینترنت نیز در پی آن بهبود می‌یابد. مطالعات نشان داده‌اند که داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب تأثیر عمیقی روی ساعات صرف شده در اینترنت می‌گذارند و در بعضی موارد با نرخی بین شانزده تا سی و پنج ساعت در هفته موجب کاهش استفاده از اینترنت می‌شوند.
همچنین مطالعات نشان داده است که فعالیت فیزیکی نیز میتواند با افزایش سطح سروتونین در درمان اعتیاد به فضای مجازی مؤثر باشد.
راه‌های پیشگیری از اعتیاد به فضای مجازی
بسته به شدت اعتیاد و رفتارهای فرد، انواع مختلف درمان مؤثر خواهد بود. اگر فردی که می‌شناسید از سوء استفاده بیش از حد از اینترنت رنج می‌برد، اولین قدم این است که برای مداخله برنامه‌ریزی کنید یا نگرانی‌های خود را با رفتارهای او بیان کنید.
هدف درمان اعتیاد به اینترنت ایجاد مرزها و تعادل در استفاده از اینترنت به جای حذف کامل آن است. با این حال، اگر برنامه، بازی یا سایت خاصی وجود داشته باشد که به نظر می‌رسد کانون اعتیاد باشد، قطع استفاده از آن ممکن است بخشی از درمان باشد.
1. تحرک و مشغولیت
داشتن وقت آزاد کم این فرصت را به انسان نمیدهد که وب گردی و … انجام دهد. پس هرچقدر پرکارتر باشید کمتر دچار این اعتیاد خانمان سوز می‌شوید. فعالیت بدنی و ورزش ممکن است در درمان اعتیاد به اینترنت مفید باشد. زیرا اینترنت و رسانه در تلاش است ذهن شما را مداک سرگرم و مشغول نگه دارد و ورزش با درگیر کردن جسم شما به ذهن شما استراحت می‌دهد.
بهارمن مطالعه مقاله «تمرین ورزشی ساده در خانه و محیط کار» را به شما پیشنهاد می‌کند.
2. برنامه ریزی روزانه
همانطور که برای کارهای خود برنامه ریزی میکنید برای استفاده از رایانه، گوشی همراه و یا تبلت خود نیز برنامه داشته باشید. چند ساعت در هفته فیلم ببیند؟ روزانه چند بار پیام ها، ایمیل‌ها و شبکه های مجازی خود را چک کنید؟ چقدر بازی و گیم انجام دهید؟ زمان سرچ در اینترنت خود را محدود و مشخص کنید. وقتی برای استفاده از گوشی تلفن همراه برنامه بریزد هر لحظه نباید آنلاین باشید و به میزانی که مشخص کردید از آن استفاده میکنید.
برای برنامه ریزی روزانه بهتر مقاله «برنامه ریزی روزانه موفق ترین افراد دنیا (آپدیت 2022)» پیشنهاد میشود
3. استراحت
کنترل استفاده از اینترنت را در دست بگیرید. وقت‌هایی که از موبایل و یا رایانه زیاد استفاده میکنید، وقفه ای ایجاد کرده و استراحت کنید. برای مثال سعی کنید به ازای هر 45 دقیقه استفاده از اینترنت، 15 دقیقه استراحت کنید. اوقات فراغت خود را با فعالیت‌هایی پر کنید که از نظر فیزیکی شدید هستند یا به تمرکز زیادی نیاز دارند تا شما را از فکر آنلاین شدن منحرف کند.
4. علت‌ها
استفاده غیرضروری از اینترنت به عنوان مثال، استفاده ای که به مدرسه یا محل کار مربوط نمی‌شود را بررسی کنید. آیا وقتی حوصله دارید آنلاین می‌شوید؟ آیا برای تسکین احساس تنهایی یا افسردگی آنلاین می‌روید؟ اوقات فراغت زیادی دارید؟ علت های استفاده غیر ضروری از موبایل و کامپیوتر میتواند در درمان اعتیاد فضای مجازی به شما کمک کند.
5. لیست سرگرمی ها
فهرستی از کارهایی که از انجام آنها لذت می‌برید و سرگرمی های سالم و مفیدی هستند را داشته باشید که شامل اینترنت نمی‌شود. اگر وسوسه شدید آنلاین شوید، به جای آن یک فعالیت از لیست خود انتخاب کنید و وقت خود را به این شکل مدیریت کنید.
6. خواب خوب و راحت
اعتیاد به فضای مجازی میتواند موجب کم خوابی شود. راه حل و پیشنهاد ما برای اینکه زود خوابتان برود، این است که هرگز گوشی موبایل خود را داخل اتاق خواب و تخت تان نبرید. این روتین شبانه و عادت باعث میشود شب ها به چرخ زدن در فضای مجازی صبح نشود و یک خواب آرام داشته باشید. صدای اعلان آن را وقت هایی که کار دارید یا میخوهید بخوابید قطع کنید. بهارمن پیشنهاد می‌کند مقاله «چگونه آرام باشیم؟» را مطالعه کنید.
7.میزان مصرف اینترنت را بنویسید!
یک دفترچه بردارید و میزان مصرف روزمره اینترنت را بنویسید. زمان استفاده، سایت‌ها یا اپلیکیشن‌های مورد استفاده، حسی که هنگام گشت و گذار در اینترنت دارید، انگیزه شما برای آنلاین شدن و ساعت استفاده را یادداشت کنید.
یادداشت‌ها را بعد از یک هفته مرور کنید تا الگوی استفاده از اینترنت را بفهمید و از مدت زمانی که در اینترنت صرف میکنید آگاهی بیشتری پیدا کنید.
8.برای استفاده از اینترنت تایمر تنظیم کنید!
یکی از راه‌های محدود کردن مصرف اینترنت، تنظیم محدودیت زمانی یک الی دو ساعته است. بعد از این زمان، دسترسی به اینترنت را برای خود ممنوع کنید.
9.بازه زمانی استفاده از اینترنت را به بازه‌های ۱۵ دقیقه‌ای بشکنید!
اگر هر روز به دفعات زیاد اینترنت را چک میکنید، ترک آن برایتان دشوار است. به همین دلیل بهتر است ابتدا میزان استفاده از اینترنت را به بازه‌های پانزده دقیقه‌ای بشکنید. یعنی ابتدا هز پانزده دقیقه یک بار اینترنت را چک کننید و به مرور این زمان را افزایش دهید. مثلاً بعد از مدتی، هر سی دقیقه یک بار اینترنت را چک کنید، بعد هر ۴۵ دقیقه یک بار و الی آخر.
10.محرک‌ها را از خود دور کنید!
موبایل، تبلت و کامپیوتر خود را در موقعیت‌های اجتماعی خاموش کنید. اگر موبایلتان روشن و در دسترس باشد احتمال بیشتری وجود دارد که بخواهید آن را چک کنید.
اگر در حال وقت گذرانی با دوستان و خانواده‌تان هستید، موبایل را خاموش یا در حالت سایلنت و در جایی دور از دسترس قرار دهید.
11.موبایل را شب‌ها در اتاق دیگری قرار دهید!
شب‌ها هنگام خواب موبایل را در اتاق دیگری قرار دهید. با این کار هنگامی که به رختخواب می‌روید در صفحات اینترنت جست و جو نخواهید کرد.
سخن پایانی اعتیاد به فضای مجازی
برای درمان و پیشگیری از اعتیاد به فضای مجازی و اینترنت نمی توان به طور کلی آن ها را از زندگی حذف کرد اما می‌توان در نحوه استفاده از آنها مدیریت کرد. عدم مراقبت و خود کنترلی در استفاده از موبایل و لپتاپ و… میتواند شما را فرذی پر استرس و با روابط اجتماعی ضعیف تبدیل کند، اما اگر استفاده خود از فضای مجازی را هدفمند کنید، اینترنت وسیله رشد و موفقیت شما را خواهد ساخت. شاد و موفق باشید
