کلینیک‌های درمان نگهدارنده با متادون (MMT)

کلینیک ترک اعتیاد ام ام تی

کلینیک‌های ترک اعتیاد دارای مجوز از وزارت بهداشت، که به‌طور رسمی «مرکز درمان نگهدارنده با دارو» یا به اختصار MMT (Methadone Maintenance Treatment) نامیده می‌شوند، مراکزی هستند که به‌صورت تخصصی خدمات درمان اعتیاد به مواد افیونی مانند تریاک، هروئین، شیره و ... را از طریق داروهای جایگزین و مراقبت‌های پزشکی و روان‌پزشکی ارائه می‌دهند.این مراکز یکی از ارکان اصلی نظام رسمی درمان اعتیاد در ایران هستند و تمرکز آن‌ها بر کاهش آسیب، تثبیت وضعیت روانی-جسمی بیمار و بازتوانی تدریجی برای بازگشت به زندگی اجتماعی است.

قبل از آنکه اصطلاح «کلینیک MMT» یا «مراکز درمان نگهدارنده با متادون» (Methadone Maintenance Treatment) به شکل رسمی و گسترده رواج پیدا کند، این مراکز با عناوین و اصطلاحات دیگری شناخته می‌شدند.

درمان نگهدارنده با متادون (که در ایران با عنوان «متادون‌درمانی» شناخته می‌شود) یکی از روش‌های تأییدشده علمی در درمان وابستگی به مواد افیونی است. اما مانند هر روش درمانی، مزایا و محدودیت‌هایی دارد. اجازه دهید به‌صورت روشن و بی‌طرفانه بررسی‌اش کنیم:

? مزایای متادون‌درمانی:

کاهش علائم ترک: متادون علائم شدید ترک (مثل درد، بی‌قراری، تهوع و اضطراب) را به‌شدت کاهش می‌دهد.
کنترل اشتیاق به مصرف مواد (Craving): مصرف روزانه متادون جلوی وسوسه‌های شدید را می‌گیرد.
کاهش رفتارهای پرخطر: کاهش مصرف مواد تزریقی، رفتار جنسی پرخطر و دزدی برای تهیه مواد.
بهبود عملکرد اجتماعی: بسیاری از بیماران به سر کار برمی‌گردند، خانواده‌شان را حفظ می‌کنند و زندگی عادی‌تری دارند.
کاهش مرگ‌ومیر ناشی از اوردوز: مصرف مواد خیابانی گاه به گاه باعث اوردوز و مرگ می‌شود؛ متادون‌درمانی این خطر را کاهش می‌دهد.
کنترل بهتر برای بیماران مزمن: برای افرادی که بارها ترک کرده‌اند و بازگشت داشته‌اند، این روش پایدارتر است.

? عوارض و محدودیت‌های متادون‌درمانی:

وابستگی به دارو: متادون هم داروی اعتیادآور است، اما کنترل‌شده و قانونی.
نیاز به مصرف مداوم: معمولاً درمان باید ماه‌ها یا حتی سال‌ها ادامه یابد و قطع ناگهانی می‌تواند خطرناک باشد.
عوارض دارویی: مانند خواب‌آلودگی، یبوست، تعریق، کاهش میل جنسی یا در مواردی مشکلات قلبی (در دوز بالا یا مصرف طولانی‌مدت).
دشواری قطع متادون: برخی افراد ترک متادون را سخت‌تر از ترک تریاک یا هروئین می‌دانند.
انگ اجتماعی: بعضی‌ها فکر می‌کنند «متادونی‌ها» هم معتادند و این نگاه اجتماعی برای برخی بیماران آزاردهنده است.

? توجه:

متادون‌درمانی روشی علمی، مؤثر و مورد تأیید سازمان بهداشت جهانی (WHO) است که در صورت اجرای درست و زیر نظر پزشک متخصص، می‌تواند زندگی بسیاری از مصرف‌کنندگان مواد را متحول کند. اما باید آگاهانه شروع شود، با مشاوره همراه باشد و برنامه مشخصی برای ادامه یا کاهش دوز آن وجود داشته باشد.

?متادون درمانی برای چه کسانی مناسب‌تر است؟

افرادی که بارها ترک کرده‌اند و عود داشته‌اند
کسانی که نمی‌خواهند یا نمی‌توانند یکباره مصرف را قطع کنند
افرادی با مشکلات جسمی یا روانی هم‌زمان
مصرف‌کنندگان مواد افیونی تزریقی یا پرخطر

? نام‌های قبلی مراکز ترک اعتیاد تحت نظر وزارت بهداشت:

‌مرکز درمان اعتیاد با متادون
مراکز درمان سوءمصرف مواد
مراکز درمان دارویی اعتیاد
مرکز درمان نگهدارنده اعتیاد
درمانگاه سوءمصرف مواد
مرکز سرپایی ترک اعتیاد
مرکز درمان اعتیاد تحت نظر پزشک
درمانگاه ترک اعتیاد

? دلیل تغییر نام و رسمی‌سازی:

در دهه ۸۰ شمسی، با توجه به شیوع روزافزون اعتیاد و افزایش آمار ابتلا به بیماری‌هایی مانند HIV و هپاتیت در میان مصرف‌کنندگان مواد، وزارت بهداشت تصمیم گرفت برنامه‌ای منسجم و علمی برای کاهش آسیب و درمان نگهدارنده طراحی کند. از همین رو اصطلاح MMT (درمان نگهدارنده با متادون) به‌صورت رسمی در ساختار درمان اعتیاد کشور وارد شد و به مرور جایگزین واژه‌های مبهم یا غیر علمی قبلی گردید.این مراکز بعدها به‌صورت دقیق و با پروتکل‌های وزارت بهداشت، تحت عنوان "کلینیک درمان سوءمصرف مواد با مجوز وزارت بهداشت" یا همان "کلینیک‌های MMT" شناخته شدند.

addict

? مجوز و نظارت:

مرجع صدور مجوز: معاونت درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
در استان‌ها: دانشگاه‌های علوم پزشکی (معاونت درمان)
نظارت و بازرسی: اداره سلامت روان، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت و مراکز بهداشت شهرستان‌ها

این مراکز بر اساس آیین‌نامه مصوب شورای عالی سلامت و قوانین مربوط به درمان سوءمصرف مواد، فعالیت می‌کنند.

? اهداف کلینیک‌های MMT:

درمان نگهدارنده با دارو برای کنترل اعتیاد به مواد افیونی
کاهش رفتارهای پرخطر (تزریق، انتقال بیماری‌های عفونی، جرائم مرتبط با مصرف مواد)
ثبات روانی و اجتماعی بیمار
آموزش مهارت‌های زندگی، ایجاد انگیزه برای ترک کامل
کاهش بار اقتصادی و اجتماعی اعتیاد

? داروهای مورد استفاده در کلینیک‌های MMT:

متادون (Methadone) – رایج‌ترین دارو
بوپرنورفین (Buprenorphine)
نالترکسون (Naltrexone) – در مراکز خاص
گاهی سایر داروهای کمکی مانند کلونیدین، دیازپام (با نسخه پزشک)

تجویز و تحویل دارو تنها با نسخه پزشک مسئول فنی مرکز انجام می‌شود و بیمار موظف به حضور منظم و مصرف دارو تحت نظارت است.

? کادر تخصصی موردنیاز در مراکز MMT:

پزشک عمومی یا روان‌پزشک (مسئول فنی)
کارشناس روان‌شناسی یا روان‌پزشکی (ترجیحاً متخصص ترک اعتیاد)
کارشناس پرستاری یا بهداشت عمومی
مسئول پذیرش و ثبت اطلاعات
گاها مددکار اجتماعی یا مشاور خانواده (اختیاری ولی مفید)

? خدمات ارائه‌شده در کلینیک ترک اعتیاد MMT:

ویزیت اولیه و تشخیص سطح اعتیاد
تعیین دوز اولیه داروی نگهدارنده
آموزش، مشاوره و برنامه‌های روان‌درمانی
پایش مصرف دارو و وضعیت جسمی روانی
درمان اختلالات روان‌پزشکی همراه
خدمات آزمایشگاهی (تست اعتیاد، HIV، هپاتیت و ...)
صدور گواهی ترک برای مراجع قضایی یا شغلی (در مراکز مجاز)

⏳ مدت درمان در کلینیک‌های MMT:

درمان MMT معمولاً یک درمان بلندمدت است. بیماران ممکن است برای سال‌ها تحت درمان نگهدارنده با دارو بمانند. برخی افراد پس از مدت معینی از دارو جدا می‌شوند (Taper)، اما برخی به‌صورت دائمی درمان نگهدارنده را ادامه می‌دهند.

? هزینه‌ها:

درمان در این کلینیک‌ها معمولاً «نیمه‌خصوصی» است.
تعرفه‌های آن توسط وزارت بهداشت تعیین شده و شامل:
• حق ویزیت پزشک
• هزینه دارو
• هزینه خدمات روان‌درمانی و مشاوره

بیماران کم‌بضاعت می‌توانند از طریق مراکز دولتی، خیریه‌ها یا دانشگاه‌های علوم پزشکی از خدمات یارانه‌ای بهره‌مند شوند.

? تفاوت کلینیک‌های MMT با مراکز ماده ۱۵ یا TC:

ویژگی	MMT (وزارت بهداشت)	ماده ۱۵ (بهزیستی)	TC (اجتماع‌درمانی)
نوع درمان	دارویی، سرپایی	اقامتی کوتاه‌مدت	اقامتی بلندمدت با ساختار اجتماعی
نظارت	وزارت بهداشت	سازمان بهزیستی	سازمان بهزیستی
مدت درمان	بلندمدت (تا سال‌ها)	معمولاً ۳۰ تا ۹۰ روز	۶ تا ۱۲ ماه
نوع مراجعه	داوطلبانه	داوطلبانه	داوطلبانه یا ارجاع قضایی
هزینه‌ها	تعرفه درمانی نیمه‌خصوصی	ارزان‌تر یا خیریه‌ای	یارانه‌ای یا خیریه‌ای