مراکز اجتماع درمانی (TC)
مراکز اجتماع‌درمانی، که در ادبیات تخصصی به آن‌ها Therapeutic Community (TC) گفته می‌شود، یکی از روشهای علمی، ساختارمند و روان‌اجتماعی برای درمان اختلال مصرف مواد و بازتوانی روانی–اجتماعی افراد مبتلا به اعتیاد است. این مراکز، برخلاف درمان‌های دارویی، بر اساس تعامل اجتماعی، تغییرات رفتاری، پذیرش مسئولیت و بازسازی شخصیت فرد از طریق مشارکت فعال در یک جامعه کوچک، فعالیت می‌کنند.TC یک ساختار درمانی کاملاً برنامه‌ریزی‌شده است که در آن، درمان نه فقط از طریق مداخلات حرفه‌ای، بلکه از طریق محیط درمانی، ارتباطات گروهی و قوانین اجتماعی اجرا می‌شود. در واقع فرد با یادگیری زندگی در یک جامعه کوچک، آمادگی بازگشت به جامعه بزرگ‌تر را پیدا می‌کند.
اهداف مراکز TC
-
توانمندسازی فرد برای بازگشت پایدار و موفق به زندگی اجتماعی
-
اصلاح رفتارهای ناسازگار، اختلالات شخصیتی و هیجانی
-
ایجاد نظم در زندگی روزمره و افزایش مسئولیت‌پذیری
-
ارتقای مهارت‌های زندگی، ارتباطی و شغلی
-
کاهش نرخ عود (بازگشت به مصرف)
مجوز، نظارت و چارچوب قانونی
در ایران، تأسیس و فعالیت مراکز اجتماع‌درمانی TC منوط به دریافت مجوز از سازمان بهزیستی کشور است. این مراکز تحت نظارت دفتر درمان و حمایت‌های اجتماعی این سازمان فعالیت می‌کنند و می‌بایست الزامات مندرج در آیین‌نامه‌های ابلاغی را رعایت کنند.
طبق آخرین دستورالعمل‌ها:
-
برای هر مرکز باید مسئول فنی (روان‌درمانگر یا مددکار اجتماعی مجرب) منصوب شود.
-
برنامه روزانه درمانی باید بر پایه اصول اجتماع‌درمانی طراحی شده باشد.
-
جلسات مشاوره، گروه‌درمانی، کاردرمانی و مهارت‌آموزی الزامی هستند.
-
فعالیت مراکز باید به‌صورت مداوم ارزیابی و توسط ناظرین بهزیستی بررسی شود.
جامعه هدف مراکز TC
-
افرادی که دچار اعتیاد شدید یا مزمن شده‌اند و نیازمند ساختار درمانی منسجم و طولانی‌مدت هستند
-
کسانی که چند بار تجربه درمان ناموفق داشته‌اند
-
افراد فاقد حمایت اجتماعی کافی (خانواده، شغل، مسکن)
-
معتادان بی‌خانمان یا دارای مشکلات روانی هم‌زمان (Dual Diagnosis)
مدت زمان اقامت در مراکز TC
اقامت در مراکز TC معمولاً بین 6 تا 12 ماه است، اگرچه این مدت بسته به شرایط فرد، نوع مرکز، و تشخیص تیم درمانی ممکن است متفاوت باشد. به‌طور کلی TCها به‌عنوان مراکز درمانی بلندمدت شناخته می‌شوند.
خدمات رایج در مراکز اجتماع‌درمانی TC
-
ارزیابی اولیه (روانپزشکی، روان‌شناختی، مددکاری)
-
آموزش مهارت‌های زندگی (ارتباط مؤثر، کنترل خشم، تصمیم‌گیری)
-
جلسات گروه‌درمانی و مشارکت در جامعه درمانی
-
فعالیت‌های فرهنگی، هنری و ورزشی
-
آموزش شغلی و توانمندسازی اقتصادی
-
پیگیری و حمایت پس از ترخیص (Aftercare)
اثربخشی مراکز TC
تحقیقات داخلی و بین‌المللی اثربخشی مدل TC را در کاهش بازگشت به مصرف، افزایش کیفیت زندگی، بهبود عملکرد شغلی و اجتماعی و کاهش اختلالات روان‌شناختی تأیید کرده‌اند. در ایران، این مراکز به‌ویژه برای معتادان خیابانی و کسانی که در معرض آسیب‌های چندگانه قرار دارند، نقش بسزایی در بازتوانی ایفا کرده‌اند.
مراحل اخذ مجوز برای تأسیس مرکز اجتماع‌درمانی (TC) در ایران طبق ضوابط سازمان بهزیستی کشور به شرح زیر است. این روند به صورت رسمی و ساختاریافته تدوین شده و شامل مراحل اداری، ارزیابی صلاحیت، تأیید مکان و آموزش نیروهاست:
مراحل اخذ مجوز مرکز اجتماع‌درمانی (TC) :
-
? بررسی شرایط اولیه
متقاضی باید دارای شرایط عمومی از جمله تابعیت ایرانی، عدم سوءپیشینه کیفری مؤثر، عدم اعتیاد، سلامت روانی و جسمی، و حداقل مدرک تحصیلی کارشناسی (در رشته‌های مرتبط مثل روانشناسی، علوم اجتماعی، مددکاری، بهداشت و درمان) باشد. -
? ثبت درخواست اولیه
مراجعه به اداره کل بهزیستی استان محل سکونت یا مراجعه به سامانه ملی صدور مجوزهای سازمان بهزیستی (https://ezam.behzisti.ir) برای ثبت درخواست تأسیس مرکز TC. -
? ارائه مدارک لازم شامل:
-
شناسنامه و کارت ملی متقاضی
-
مدارک تحصیلی و سوابق شغلی مرتبط
-
گواهی عدم سوءپیشینه کیفری
-
گواهی عدم اعتیاد (تست معتبر از مرکز بهداشت یا مراکز درمانی مورد تأیید)
-
رزومه کاری و برنامه پیشنهادی فعالیت مرکز
-
-
? معرفی محل استقرار مرکز
معرفی ملک مورد نظر جهت استقرار مرکز، که باید دارای شرایط فیزیکی مناسب مطابق با دستورالعمل‌های فنی سازمان بهزیستی باشد (فضای کافی، نور، تهویه، سرویس‌های بهداشتی، آشپزخانه، فضای درمانی و آموزشی، حیاط یا فضای باز برای ورزش و فعالیت‌های گروهی). -
? بازدید و ارزیابی مکان
کارشناسان فنی و بهداشتی اداره کل بهزیستی از مکان بازدید کرده و وضعیت ملک از نظر انطباق با ضوابط فنی، بهداشتی و ایمنی بررسی می‌شود. ممکن است اصلاحاتی نیز درخواست شود. -
? ارزیابی صلاحیت متقاضی
ارزیابی شخصیت، انگیزه، توان مدیریتی و همچنین مصاحبه تخصصی توسط کمیته فنی و تخصصی ترک اعتیاد در بهزیستی. -
? آموزش و توجیه متقاضی
شرکت در دوره‌های توجیهی الزامی برگزار شده توسط بهزیستی (شامل مباحث اصول اجتماع‌درمانی، روانشناسی اعتیاد، مدیریت مرکز، حقوق مددجویان، مقررات داخلی مراکز TC و غیره). -
? صدور موافقت اصولی
در صورت تأیید موارد فوق، «موافقت اصولی تأسیس مرکز اجتماع‌درمانی» صادر می‌شود. این موافقت اصولی موقتی بوده و برای نهایی شدن باید بقیه مراحل طی شود. -
? ارائه چارت سازمانی و نیروها
معرفی تیم تخصصی شامل مسئول فنی، روان‌شناس، مددکار اجتماعی، نیروهای خدماتی و پرسنل مراقب، همراه با ارائه مدارک تحصیلی و سوابق آن‌ها. -
✅ صدور پروانه فعالیت
در نهایت پس از تکمیل مدارک، تأمین نیروی انسانی و تأیید نهایی، «پروانه فعالیت مرکز اجتماع‌درمانی» از سوی اداره کل بهزیستی استان صادر می‌شود.
? مدت زمان کلی: بسته به کامل بودن مدارک و آمادگی ملک، این فرایند ممکن است ۲ تا ۶ ماه یا بیشتر طول بکشد.
? نکته: نظارت بر عملکرد مراکز TC پس از راه‌اندازی به‌صورت دوره‌ای توسط کارشناسان سازمان بهزیستی انجام می‌شود و در صورت تخلف، مجوز به حالت تعلیق یا لغو درمی‌آید.
