کمپ ماده16

مراکز یا کمپ های موضوع ماده 16

 

اعتیاد به مواد مخدر یکی از مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی در ایران است که نه‌تنها فرد مصرف‌کننده، بلکه خانواده، جامعه و نظام اقتصادی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در کنار مراکز درمانی داوطلبانه ترک اعتیاد (مراکز ماده ۱۵)، یکی از ابزارهای جدی دولت برای مقابله با اعتیاد مزمن و کارتن‌خوابی ناشی از آن، راه‌اندازی «مراکز اقامتی و درمانی ماده ۱۶» بوده است.کمپ‌های ماده ۱۶، مراکزی هستند که با حکم قانون و دستور دستگاه قضایی، افراد معتاد متجاهر (آشکارا مصرف‌کننده و ولگرد در سطح شهر) را برای مدت مشخصی در آنجا نگهداری، درمان، بازپروری و توانمندسازی می‌کنند. این کمپ‌ها بخشی از سیاست‌های رسمی مقابله با اعتیاد در ایران محسوب می‌شوند و نقش قابل توجهی در کاهش آسیب‌های شهری، کاهش جرم، و بازیابی اجتماعی افراد معتاد دارند.

 

 

 تعریف کمپ ماده ۱۶

کمپ یا مرکز ماده ۱۶، به محل نگهداری، درمان و بازپروری اجباری معتادان متجاهر گفته می‌شود که با حکم قضایی و بدون رضایت فرد معتاد، به آن معرفی و منتقل می‌شود. این ماده بر اساس ماده ۱۶ قانون مبارزه با مواد مخدر تصویب شده و اجرای آن به نهادهای خاصی سپرده شده است.

 

کمپ های ماده  16  بر اساس کدام قانون و تحت نظارت کدام نهاد فعالیت می‌کنند؟

ماده ۱۶ از «قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر» مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام، مبنای قانونی این مراکز است. طبق این ماده:

• جمع‌آوری، نگهداری و درمان معتادان متجاهر با همکاری نهادهای مختلفی همچون نیروی انتظامی، قوه قضاییه، سازمان بهزیستی، وزارت بهداشت و ستاد مبارزه با مواد مخدر انجام می‌شود.

• مراکز ماده ۱۶ معمولاً با مجوز و نظارت «ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور» فعالیت می‌کنند، اما اجرا و نظارت روزمره آن‌ها می‌تواند به عهده بهزیستی استان‌ها یا سازمان زندان‌ها باشد (بسته به ساختار استان).

 

 

چه کسانی به کمپ ماده ۱۶ منتقل می‌شوند؟

مخاطبان این مراکز معمولاً:

• معتادان متجاهر (افرادی که مصرف‌کننده مزمن و در معرض دید عمومی هستند)

• بی‌خانمان‌های معتاد، کارتن‌خواب‌ها، افراد بدون خانواده و بدون سرپناه

• افرادی که توسط نیروی انتظامی و شهرداری از سطح شهر جمع‌آوری می‌شوند و پس از ارزیابی پزشکی، به‌عنوان معتاد شناسایی می‌شوند.

❗️نکته مهم: برخلاف مراکز ماده ۱۵ که داوطلبانه هستند، ماده ۱۶ اجباری است و با حکم قضایی انجام می‌گیرد.

 

 

مسیرهای معرفی و ارجاع به کمپ ماده ۱۶:

افراد معمولاً از این طریق به مراکز ماده ۱۶ معرفی می‌شوند:

• عملیات جمع‌آوری شهری توسط نیروی انتظامی و شهرداری

• شکایات مردمی از رفتار افراد معتاد در محله‌ها

• ارجاع از اورژانس اجتماعی یا تیم‌های مداخله در بحران

• احکام صادرشده از قاضی پس از بررسی وضعیت فرد

• گزارش مراکز درمانی یا خیریه‌ها از وضعیت نامناسب فرد

بعد از جمع‌آوری، افراد به مراکز غربالگری منتقل می‌شوند، در آنجا آزمایش و بررسی روانپزشکی انجام شده و اگر اعتیاد و شرایط متجاهر بودن تأیید شود، حکم انتقال به مرکز ماده ۱۶ صادر می‌شود.

 

 

 

 

در هر شهر چند کمپ ماده ۱۶ وجود دارد ؟

تعداد این کمپ‌ها بسته به جمعیت و حجم آسیب در هر شهر متفاوت است. معمولاً:

• در کلانشهرها مانند تهران، مشهد، اصفهان، اهواز، شیراز و تبریز چند مرکز ماده ۱۶ بزرگ وجود دارد.

• در شهرهای متوسط، معمولاً یک یا دو مرکز ماده ۱۶ فعالیت دارد.

• برخی شهرهای کوچک فاقد مرکز ماده ۱۶ هستند و افراد به شهرهای هم‌جوار منتقل می‌شوند.

مثلاً در تهران، مراکز ماده ۱۶ در فشافویه، لویزان، کهریزک یا ورامین وجود دارند.

 

 

 چه خدماتی در کمپ‌های ماده ۱۶ ارائه می‌شود؟

1. درمان ترک اعتیاد:

   • سم‌زدایی تحت نظر پزشک

   • درمان نگهدارنده با داروهای مجاز (مثل متادون، بوپرنورفین)

   • نظارت روانپزشک و پرستار

2. مشاوره روانی و روان‌درمانی

   • کاهش وسوسه مصرف

   • درمان اختلالات همزمان (مثل افسردگی یا اضطراب)

3. آموزش و بازپروری:

   • آموزش مهارت‌های زندگی

   • کارگاه‌های فنی‌حرفه‌ای (در برخی مراکز)

   • مشاوره شغلی یا ارجاع به مراکز اشتغال

4. خدمات رفاهی:

   • تغذیه، لباس، بهداشت فردی

   • خوابگاه، مراقبت شبانه‌روزی

5. پیگیری وضعیت پس از ترخیص:

   • ارتباط با خانواده، معرفی به بهزیستی یا NGOها

   • تلاش برای جلوگیری از بازگشت به مصرف

 

 

مدت زمان اقامت در کمپ ماده ۱۶:

• مدت  اقامت معمولاً بین ۳ تا ۶ ماه است.

• گاهی بسته به وضعیت فرد و دستور قضایی قابل تمدید تا ۹ ماه یا بیشتر است.

 

✅ طبق دستورالعمل‌ها:

• مدت اولیه نگهداری: ‌۳ ماه

• در صورت نیاز به درمان بیشتر یا عدم بهبودی: تمدید تا ۶ ماه

• در صورت تداوم شرایط پرخطر (مثلاً وابستگی شدید، رفتارهای پرخطر، بی‌سرپناهی، یا نبود خانواده): تمدید مجدد تا ۹ ماه با تأیید قاضی ناظر

❗️اما بیشتر از ۹ ماه معمولاً در «کمپ ماده ۱۶» نگهداری نمیشوند، مگر در شرایط خاص و با مجوز قانونی جدید.

? پس از ۹ ماه چه می‌شود؟

بسته به شرایط فرد و وضعیت خانوادگی یا اجتماعی‌اش، چند مسیر پیش روی مرکز و مددجو قرار می‌گیرد:

1. ? ترخیص به جامعه
   اگر فرد وضعیت نسبتاً با‌ثباتی پیدا کرده باشد (عدم مصرف، پذیرش مسئولیت، حمایت خانواده) او را ترخیص می‌کنند و ممکن است به مراکز کاهش آسیب یا تیم‌های پیگیری پس از ترک ارجاع شود.

2. ?‍? ارجاع به مراکز توانمندسازی و کاردرمانی
   برخی افراد، به ویژه بی‌سرپناه‌ها یا معتادان قدیمی، به مراکز اقامتی بلندمدت مثل:

   • مراکز ماده ۱۵ (درمانی داوطلبانه)

   • مراکز ترک اقامتی میان‌مدت و بلندمدت

   • خانه‌های گذر یا مراکز بازتوانی (مثل مراکز طلوع یا خانه‌های حمایتی بهزیستی)

3. ? ارجاع به مراکز درمانی تخصصی
   اگر فرد دچار بیماری روان‌پزشکی یا بیماری جسمی جدی باشه، به مراکز بیمارستانی یا مراکز سلامت روان ارجاع می‌دن.

4. ⚖️ در صورت ارتکاب جرم یا رفتارهای خطرناک:   ممکنه به زندان، بازداشتگاه یا مراکز قضایی ارجاع بشه.

---

? نکته مهم:

ادامه نگهداری بیش از ۹ ماه در کمپ ماده ۱۶ نیازمند حکم قضایی خاص و دلایل پزشکی-اجتماعی مستند است. هدف از این کمپ‌ها نگهداری بلندمدت نیست، بلکه یک مداخله اضطراری برای پاک‌سازی، درمان اولیه و بازتوانی اولیه است.

 

چالش‌ها و نقدهایی که به این مراکز وارد می‌شود:

• تراکم بالا و نبود امکانات کافی در برخی مراکز

• کمبود نیروی تخصصی برای درمان روانی و حمایتی

• نبود پیگیری کافی پس از ترخیص و بازگشت دوباره افراد به چرخه اعتیاد

• کم‌توجهی به توانمندسازی و اشتغال پایدار معتادان پس از ترخیص

 

 

کمپ‌های ماده ۱۶ یکی از ابزارهای اصلی برای درمان اجباری و مدیریت آسیب‌های شهری ناشی از اعتیاد هستند. این مراکز با مشارکت نهادهایی مانند قوه قضاییه، نیروی انتظامی، شهرداری، وزارت بهداشت و بهزیستی فعالیت می‌کنند و نقش مهمی در پاکسازی چهره شهری، کاهش رفتارهای پرخطر، و بازگشت نسبی افراد به مسیر زندگی دارند. با این حال، توسعه کیفی خدمات، توانمندسازی بلندمدت و ارتقاء برنامه‌های پساترمیم، برای موفقیت بیشتر این مراکز ضروری است.

 

 معتاد متجاهر

 مرکزمعتادان متجاهر
کمپ ماده 16
ترک اجباری
مراکز بازپروری
درمان اعتیاد
کمپ ترک اعتیاد
بازتوانی اجتماعی
خدمات حمایتی
مراقبت شبانه‌روزی
مراکز ماده 16
غربالگری اعتیاد
توانمندسازی معتادان
ترک اجباری مواد مخدر
سم‌زدایی
حمایت قضایی
بازگشت به جامعه
ارجاع قضایی
نظارت بهزیستی
کمپ درمان اعتیاد
آسیب‌های اجتماعی
مرکز ترک اعتیاد اجباری
درمان معتادان متجاهر
اعتیاد مزمن
نگهداری معتادان
مراقبت پس از ترک
مراکز اقامتی ماده 16
پاکسازی شهری
پیشگیری از اعتیاد
اعتیاد و بی‌خانمانی
حمایت روانی