مراکز اقامتی یا خانه های حمایتی بانوان

خانه های امن زنان و دختران

مراکز اقامتی بانوان تحت نظارت سازمان بهزیستی، مجموعه‌ای از مراکز حمایتی هستند که با هدف تأمین رفاه، سلامت، و بازتوانی زنان و دختران آسیب‌دیده یا در معرض آسیب، فعالیت می‌کنند.این مراکز، با رویکرد انسان‌محور و توان‌افزایی، نقش مهمی در بازگرداندن افراد آسیب‌دیده به زندگی سالم و مستقل دارند. نظارت سازمان بهزیستی، تضمین‌کننده کیفیت خدمات و رعایت حقوق مددجویان در این مراکز است.این مراکز با توجه به نیاز مددجویان، به 4 دسته کلی تقسیم می‌شوند:

 

 

 مراکز نگهداری میان‌مدت و بلندمدت (شبانه‌روزی):

این مراکز برای زنان و دختران بی‌سرپرست، بی‌خانمان، سالمندان یا دارای معلولیت جسمی–ذهنی طراحی شده‌اند. خدمات شامل اسکان، تغذیه، مراقبت پزشکی، روانشناسی، توانبخشی و مددکاری اجتماعی است. با استناد به دستورالعمل‌های سازمان بهزیستی کشور، مراکز نگهداری میان‌مدت و بلندمدت (شبانه‌روزی) به شرح زیر تعریف می‌شوند:

تعریف :

مراکز نگهداری میان‌مدت و بلندمدت شبانه‌روزی، مراکزی هستند که با مجوز و تحت نظارت سازمان بهزیستی کشور، به منظور نگهداری، مراقبت، توانبخشی، آموزش و توانمندسازی گروه‌های خاصی از افراد نیازمند، به‌صورت شبانه‌روزی فعالیت می‌کنند. این مراکز به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که مددجو (بر حسب نوع آسیب، شرایط جسمی یا روانی و نیازهای فردی) در آن اقامت پیوسته داشته باشد و خدمات تخصصی موردنیاز را در یک بازه زمانی مشخص دریافت کند.

مدت زمان اقامت:

• میان‌مدت: معمولاً بین ۳ تا ۶ ماه تا یک سال (بر اساس نوع مرکز و شرایط مددجو)؛

• بلندمدت: بیش از یک سال (و در برخی موارد نامحدود تا زمان احراز شرایط ترخیص یا انتقال).

گروه‌های هدف این مراکز می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• افراد دارای معلولیت شدید تا خیلی شدید جسمی–حرکتی یا ذهنی

• بیماران روانی مزمن فاقد حمایت خانوادگی مؤثر

• سالمندان نیازمند مراقبت‌های تخصصی؛

• افراد آسیب‌دیده اجتماعی مانند زنان و دختران بی‌سرپرست و بدسرپرست؛

• افراد در حال ترک اعتیاد یا بازتوانی (در مراکز اقامتی درمان اعتیاد)؛

• کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست یا در معرض آسیب (در مراکز خاص مربوط به کودک و نوجوان).

ویژگی‌های اصلی مراکز شبانه‌روزی نگهداری میان‌مدت و بلندمدت:

• ارائه خدمات اسکان دائم و پیوسته؛

• خدمات مراقبتی، پزشکی، روان‌شناسی، مددکاری، توانبخشی، آموزشی و فرهنگی؛

• نظارت مستمر سازمان بهزیستی و التزام به رعایت استانداردهای فضا، نیرو، ایمنی و سلامت مددجو؛

• تشکیل پرونده تخصصی برای هر مددجو و اجرای برنامه مراقبتی یا بازتوانی منطبق با دستورالعمل مصوب.

مانی حقوقی و  قانونی:

• دستورالعمل مراکز شبانه‌روزی نگهداری افراد دارای معلولیت (دفتر توانبخشی معلولین)
• دستورالعمل مراکز نگهداری سالمندان
• دستورالعمل مراکز توانبخشی بیماران روانی مزمن
• دستورالعمل مراکز اقامتی درمان و بازتوانی اعتیاد
• دستورالعمل مراکز نگهداری و حمایتی آسیب‌دیدگان اجتماعی

 

 

   مراکز کاهش آسیب ( شبه‌ خانه‌ها، گرم‌ خانه‌ها و مراکز گذری):

این مراکز به زنان و دختران آسیب‌دیده اجتماعی مانند معتادان بی‌خانمان خدمات فوری مانند پناه شبانه، غذای گرم، بهداشت فردی، و مشاوره ترک اعتیاد ارائه می‌دهند. هدف این مراکز، کاهش آسیب‌های ناشی از زندگی خیابانی و اعتیاد است.مراکز کاهش آسیب، مراکزی هستند که با هدف حمایت، مراقبت و مداخله حداقلی برای پیشگیری از آسیب‌های بیشتر در افراد در معرض خطر – به‌ویژه معتادان تزریقی، بی‌خانمان‌ها، کارتن‌خواب‌ها و سایر گروه‌های پرخطر – ایجاد شده‌اند و به‌صورت موقت، شبانه یا روزانه خدمات حمایتی و بهداشتی ارائه می‌دهند. این مراکز بر اساس سیاست «کاهش آسیب» (Harm Reduction) و طبق دستورالعمل‌های ابلاغی سازمان بهزیستی کشور و با همکاری وزارت بهداشت، ستاد مبارزه با مواد مخدر و سایر نهادهای ذی‌ربط فعالیت می‌کنند.

اهداف کلان مراکز کاهش آسیب:

• پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی ثانویه مانند مرگ، بیماری، خشونت، جرم؛

• حفظ کرامت انسانی و حقوق حداقلی مددجویان؛

• آماده‌سازی فرد برای پذیرش خدمات تخصصی‌تر مانند درمان اعتیاد، توانمندسازی، بازگشت به خانواده یا جامعه.

 

مراکز کاهش آسیب از جمله اقدامات راهبردی بهزیستی در کنترل و کاهش پیامدهای اجتماعی و بهداشتی در میان اقشار به‌شدت آسیب‌پذیر هستند و در آن‌ها، شرط دریافت خدمات، قطع مصرف یا «پاکی» نیست. این مراکز نقطه شروعی برای جذب و هدایت مددجو به مسیر بازتوانی و زندگی سالم محسوب می‌شوند.

 

 

انواع مراکز کاهش آسیب:

1) گرم‌خانه‌ها (Shelters)

تعریف: مراکزی شبانه برای اسکان اضطراری و موقت افراد بی‌خانمان (عمدتاً زنان و دختران) که در معرض خطراتی مانند سرما، خشونت خیابانی، اعتیاد، بیماری‌های واگیر و طرد اجتماعی هستند.

ویژگی‌ها:

• فعالیت در ساعات شب (معمولاً از عصر تا صبح)

• ارائه مکان امن برای خواب، غذای گرم، استحمام، لباس، بهداشت اولیه

• حضور مددکار برای ارجاع به مراکز درمان، ترک اعتیاد یا حمایت‌های بیشتر

• فاقد الزام به ترک اعتیاد یا عدم مصرف برای پذیرش

مبنای قانونی: دستورالعمل تأسیس و فعالیت گرم‌خانه‌ها، دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی

2) شبه‌خانه‌ها  ( شبه‌ خانه بازتوانی یا خانه امن موقت)

تعریف: مراکزی حمایتی با اقامت کوتاه‌مدت (معمولاً 1 تا 6 ماه) برای افرادی که به دلیل آسیب‌های اجتماعی نظیر اعتیاد، خشونت، بی‌سرپرستی یا بی‌خانمانی نیاز به حمایت موقت، آرامش روانی و بازسازی زندگی دارند.

 

ویژگی‌ها:

• پذیرش داوطلبانه یا ارجاعی از مراکز دیگر؛

• اقامت کوتاه‌مدت شبانه‌روزی با رویکرد توانمندسازی؛

• ارائه خدمات روان‌شناختی، مددکاری، آموزش مهارت‌های زندگی، کمک به اشتغال یا ترک اعتیاد؛

• دارای فضای اختصاصی، آشپزخانه، اتاق مشاوره، خوابگاه، امکانات تفریحی ساده؛

• افراد پس از طی مدت اقامت برای ورود به زندگی نیمه‌مستقل یا مراکز دیگر آماده می‌شوند.

 

مبنای قانونی: دستورالعمل مراکز شبه‌خانه حمایتی–بازتوانی، سازمان بهزیستی کشور.

 

 

3) مراکز گذری (DIC - Drop-in Center)

تعریف: مراکزی با حضور روزانه که به صورت داوطلبانه به مصرف‌کنندگان مواد (عمدتاً مصرف‌کنندگان تزریقی) خدمات کاهش آسیب و مشاوره ارائه می‌دهند، بدون الزام به ترک مصرف.

ویژگی‌ها:

• فعالیت روزانه، با امکان حضور و خروج آزادانه مددجویان؛

• خدمات: توزیع سوزن و سرنگ استریل، کاندوم، پانسمان زخم، استحمام، غذای ساده، لباس، مشاوره روانی و مددکاری؛

• آموزش پیشگیری از ایدز، هپاتیت و بیماری‌های منتقله از راه خون و تماس جنسی؛

• ارجاع به مراکز درمان، ترک اعتیاد یا مراکز شبانه‌روزی.

مبنای قانونی: دستورالعمل مراکز گذری کاهش آسیب اعتیاد (DIC)، مصوب سازمان بهزیستی و تأییدیه وزارت بهداشت و ستاد مبارزه با مواد مخدر.

 

  خانه‌های سلامت روان:

مخصوص زنان و دخترانی است که با اختلالات روانی مواجه‌اند و خانواده قادر به نگهداری از آن‌ها نیست. خدمات شامل مراقبت تخصصی روان‌پزشکی، درمان دارویی، روان‌درمانی و آموزش مهارت‌های زندگی است.خانه‌های سلامت روان، که در دستورالعمل‌های رسمی به‌عنوان «خانه‌های حمایتی توانبخشی بیماران روانی مزمن» شناخته می‌شوند، مراکزی هستند که به‌صورت اقامت گروهی (غیردامدار و نیمه‌مستقل) برای نگهداری، حمایت و توانمندسازی افراد مبتلا به اختلالات روانی مزمن راه‌اندازی شده‌اند. این مراکز با مجوز و تحت نظارت سازمان بهزیستی کشور، به‌ویژه دفتر توانبخشی مبتنی بر جامعه، فعالیت می‌کنند.

این خانه‌ها پاسخی به نیازهای افراد مبتلا به بیماری‌های روانی مزمن هستند که پس از طی مراحل درمان حاد و بستری در مراکز روان‌پزشکی، نیاز به ادامه حمایت در محیطی ساختاریافته، ایمن، نیمه‌مستقل و غیربیمارستانی دارند.

ویژگی‌ها و اهداف خانه‌های سلامت روان:

✅ نوع اقامت:

• اقامت گروهی، نیمه‌مستقل و شبانه‌روزی

• معمولاً ۶ تا ۱۲ نفر در یک واحد مسکونی، همراه با نظارت مددکار و روان‌شناس

• فاقد خدمات پرستاری دائم یا درمان حاد (غیربیمارستانی)

✅ گروه هدف:

• افراد ۱۸ سال به بالا (زن یا مرد) با اختلال روانی مزمن (مانند اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی، اسکیزوافکتیو و...) که:
  ▪️ دارای ثبات نسبی از نظر علائم بالینی هستند؛
  ▪️ توانایی اولیه برای فعالیت‌های روزمره (ADL) دارند؛
  ▪️ فاقد حمایت مناسب خانواده یا دارای خانواده ناتوان در نگهداری از آنان هستند.

✅ اهداف اصلی:

• پیشگیری از بستری مکرر در مراکز روان‌پزشکی؛

• آموزش مهارت‌های خودمراقبتی، اجتماعی، زندگی مستقل و انطباق اجتماعی؛

• بهبود کیفیت زندگی و ارتقاء سطح عملکرد روانی و اجتماعی مددجو؛

• توانمندسازی برای بازگشت تدریجی به خانواده یا جامعه؛

• ایجاد بستر پایدار و حمایتی جهت پیگیری درمان‌های دارویی و روان‌درمانی.

 

✅ خدمات ارائه‌شده در خانه سلامت روان:

• اسکان شبانه‌روزی در محیطی شبه‌خانگی و خانوادگی؛

• پیگیری و نظارت بر مصرف داروهای روان‌پزشکی (تحت نظر روان‌پزشک معرفی‌شده)؛

• آموزش مهارت‌های پایه زندگی (نظافت شخصی، برنامه‌ریزی روزانه، خرید، آشپزی، مدیریت پول،…)

• جلسات مشاوره، روان‌درمانی فردی و گروهی؛

• برنامه‌های گروهی فرهنگی، ورزشی و تفریحی برای تقویت ارتباطات اجتماعی؛

• مددکاری اجتماعی و پیگیری حقوقی یا اجتماعی مددجو (کارت هویت، یارانه، پوشش بیمه،…)

• آموزش خانواده مددجویان برای حمایت مؤثر پس از بازگشت مددجو.

✅ ساختار فیزیکی و پرسنلی:

• خانه‌ای اجاره‌ای یا ملکی در محله‌ای عادی، فاقد نشانه‌های مراکز درمانی؛

• تیم اجرایی شامل مدیر، مددکار، روان‌شناس، نیروهای خدماتی؛

• دارای قرارداد با روان‌پزشک برای معاینه دوره‌ای و تجویز دارو؛

• پیروی از دستورالعمل رسمی تأسیس و اداره خانه‌های سلامت روان سازمان بهزیستی کشور.

مبنای قانونی و اجرایی:

• دستورالعمل تأسیس و اداره خانه‌های حمایتی توانبخشی بیماران روانی مزمن – ابلاغ‌شده توسط سازمان بهزیستی کشور (دفتر توانبخشی مبتنی بر جامعه)

• هماهنگ با راهبرد جهانی بازتوانی روانی و خروج تدریجی بیماران روانی از نظام بستری طولانی‌مدت

? جمع‌بندی:

خانه‌های سلامت روان، گامی مهم در توانمندسازی اجتماعی و روانی بیماران مزمن روانی هستند و الگویی موفق از بازتوانی مبتنی بر جامعه (CBR) به شمار می‌آیند. این مراکز محیطی امن و انسانی فراهم می‌کنند که در آن فرد با حفظ کرامت، مهارت‌های زندگی مستقل را تمرین می‌کند تا به مرور در جامعه ادغام شود.

 

 

 

 مراکز بازپروری و توانمندسازی :

این مراکز با تمرکز بر توانمندسازی زنان و دختران آسیب‌دیده (مثل بهبود یافتگان از اعتیاد یا خروج‌یافتگان از زندان)، خدمات حرفه‌آموزی، اشتغال‌زایی، حمایت روانی–اجتماعی و آموزش مهارت‌های زندگی ارائه می‌دهند.

مراکز بازپروری و توانمندسازی، مجموعه‌هایی هستند که با هدف ارائه خدمات حمایتی، روانی، اجتماعی، حرفه‌آموزی و توانبخشی به افراد آسیب‌دیده اجتماعی، بهبود یافتگان از آسیب‌ها، و گروه‌های در معرض آسیب اجتماعی، فعالیت می‌کنند. این مراکز با مجوز رسمی و تحت نظارت سازمان بهزیستی کشور راه‌اندازی شده و در چارچوب برنامه‌های جامع توانمندسازی، فرد را برای بازگشت به زندگی مستقل، سالم و مفید در جامعه آماده می‌کنند.

 

 

? اهداف اصلی مراکز:

• ارتقاء مهارت‌های فردی، اجتماعی، حرفه‌ای و شغلی مددجویان

• کمک به بازسازی هویت و اعتمادبه‌نفس فرد

• بازگرداندن مددجو به زندگی مستقل یا نیمه‌مستقل خانوادگی و اجتماعی

• پیشگیری از بازگشت به چرخه آسیب (اعتیاد، بی‌خانمانی، خشونت، بزهکاری و...)

• فراهم‌سازی زمینه اشتغال، خوداتکایی مالی و مشارکت اجتماعی

? گروه‌های هدف این مراکز عبارت‌اند از:

• بهبودیافتگان از اعتیاد (زنان و دختران یا زنان و دختران)

• افراد آسیب‌دیده اجتماعی (از جمله زنان و دختران آسیب‌دیده، زنان و دختران بی‌خانمان، ترخیص‌شدگان زندان و...)

• افراد دارای تجربه خشونت خانگی یا فرار از خانه

• معلولان جسمی–حرکتی یا ذهنی خفیف دارای قابلیت آموزش و اشتغال

• جوانان در معرض آسیب یا دارای سابقه اختلال رفتاری که از سایر مراکز ترخیص شده‌اند

? خدمات قابل ارائه در این مراکز:

• آموزش مهارت‌های زندگی (Life Skills) و آموزش‌های روانی–اجتماعی

• خدمات مددکاری، روان‌درمانی فردی و گروهی، مشاوره خانوادگی

• آموزش‌های فنی و حرفه‌ای با هدف اشتغال‌زایی (خیاطی، نجاری، رایانه، کشاورزی،...)

• ارائه مشاوره شغلی و حمایت از راه‌اندازی کسب‌وکارهای کوچک

• پیگیری وضعیت تحصیلی، حقوقی، هویتی و بیمه مددجویان

• اسکان موقت (در صورت نیاز) و حمایت تغذیه‌ای، بهداشتی و رفاهی

• ایجاد پیوند با خانواده یا افراد حمایت‌گر جهت بازگشت به محیط اجتماعی

? نوع فعالیت و مدت اقامت:

• برخی از این مراکز به‌صورت روزانه فعالیت می‌کنند (مرکز روزانه توانمندسازی)

• برخی نیز با اقامت کوتاه‌مدت تا میان‌مدت شبانه‌روزی (شبه‌خانه توانمندسازی) فعال‌اند

• مدت اقامت بسته به نوع مرکز، از ۳ تا ۶ ماه (قابل تمدید) متغیر است

? ساختار حقوقی و نظارتی:

• مراکز بازپروری و توانمندسازی بر اساس دستورالعمل‌های ابلاغی دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی و دفتر توانمندسازی سازمان بهزیستی فعالیت می‌کنند

• در مواردی نیز همکاری بین‌بخشی با سازمان فنی‌وحرفه‌ای، اداره کار، شهرداری‌ها، ستاد مبارزه با مواد مخدر، و سازمان زندان‌ها وجود دارد

• فعالیت این مراکز تابع آئین‌نامه تأسیس، اداره و نظارت سازمان بهزیستی و سایر ضوابط نظارتی مصوب است

? منابع قانونی:

• دستورالعمل مراکز بازپروری و توانمندسازی بهبودیافتگان

• دستورالعمل مراکز بازپروری و حرفه‌آموزی آسیب‌دیدگان اجتماعی

• دستورالعمل شبه‌خانه‌های بازتوانی و توانمندسازی (ویژه زنان و دختران و زنان و دختران)

• قوانین برنامه ششم توسعه – بندهای مرتبط با توانمندسازی و کاهش آسیب اجتماعی

• مصوبات ستاد مبارزه با مواد مخدر و شورای اجتماعی کشور

? جمع‌بندی:

مراکز بازپروری و توانمندسازی، مهم‌ترین حلقه پیوند میان «حمایت اولیه» و «بازگشت به جامعه» در زنجیره خدمات اجتماعی سازمان بهزیستی محسوب می‌شوند. این مراکز، با رویکردی جامع و انسان‌محور، نه‌تنها به درمان آسیب‌های گذشته می‌پردازند، بلکه بستری برای ساخت آینده‌ای مستقل و شرافتمندانه برای مددجویان فراهم می‌کنند.

 

 

مراکز اقامتی بانوان

خانه های حمایتی بانوان

خانه های حمایتی زنان و دختران

مراکز نگهداری میان‌مدت بانوان

مراکز نگهداری میان‌مدت بلندمدت ( شبانه‌روزی) بانوان

مراکز کاهش آسیب بانوان

مراکز شبه‌ خانه‌ بانوان

گرم‌ خانه‌ بانوان

مراکز گذری بانوان

خانه‌های سلامت روان بانوان

مراکز بازپروری و توانمندسازی بانوان

مراکز اقامتی زنان و دختران

مراکز نگهداری میان‌مدت زنان و دختران

مراکز نگهداری میان‌مدت بلندمدت (شبانه‌روزی) زنان و دختران

مراکز کاهش آسیب زنان و دختران

مراکز شبه‌ خانه‌ زنان و دختران

گرم‌ خانه‌ زنان و دختران

مراکز گذری زنان و دختران

خانه‌های سلامت روان زنان و دختران

مراکز بازپروری و توانمندسازی زنان و دختران

کمپ ماده16

مراکز یا کمپ های موضوع ماده 16

 

اعتیاد به مواد مخدر یکی از مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی در ایران است که نه‌تنها فرد مصرف‌کننده، بلکه خانواده، جامعه و نظام اقتصادی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در کنار مراکز درمانی داوطلبانه ترک اعتیاد (مراکز ماده ۱۵)، یکی از ابزارهای جدی دولت برای مقابله با اعتیاد مزمن و کارتن‌خوابی ناشی از آن، راه‌اندازی «مراکز اقامتی و درمانی ماده ۱۶» بوده است.کمپ‌های ماده ۱۶، مراکزی هستند که با حکم قانون و دستور دستگاه قضایی، افراد معتاد متجاهر (آشکارا مصرف‌کننده و ولگرد در سطح شهر) را برای مدت مشخصی در آنجا نگهداری، درمان، بازپروری و توانمندسازی می‌کنند. این کمپ‌ها بخشی از سیاست‌های رسمی مقابله با اعتیاد در ایران محسوب می‌شوند و نقش قابل توجهی در کاهش آسیب‌های شهری، کاهش جرم، و بازیابی اجتماعی افراد معتاد دارند.

 

 

 تعریف کمپ ماده ۱۶

کمپ یا مرکز ماده ۱۶، به محل نگهداری، درمان و بازپروری اجباری معتادان متجاهر گفته می‌شود که با حکم قضایی و بدون رضایت فرد معتاد، به آن معرفی و منتقل می‌شود. این ماده بر اساس ماده ۱۶ قانون مبارزه با مواد مخدر تصویب شده و اجرای آن به نهادهای خاصی سپرده شده است.

 

کمپ های ماده  16  بر اساس کدام قانون و تحت نظارت کدام نهاد فعالیت می‌کنند؟

ماده ۱۶ از «قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر» مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام، مبنای قانونی این مراکز است. طبق این ماده:

• جمع‌آوری، نگهداری و درمان معتادان متجاهر با همکاری نهادهای مختلفی همچون نیروی انتظامی، قوه قضاییه، سازمان بهزیستی، وزارت بهداشت و ستاد مبارزه با مواد مخدر انجام می‌شود.

• مراکز ماده ۱۶ معمولاً با مجوز و نظارت «ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور» فعالیت می‌کنند، اما اجرا و نظارت روزمره آن‌ها می‌تواند به عهده بهزیستی استان‌ها یا سازمان زندان‌ها باشد (بسته به ساختار استان).

 

 

چه کسانی به کمپ ماده ۱۶ منتقل می‌شوند؟

مخاطبان این مراکز معمولاً:

• معتادان متجاهر (افرادی که مصرف‌کننده مزمن و در معرض دید عمومی هستند)

• بی‌خانمان‌های معتاد، کارتن‌خواب‌ها، افراد بدون خانواده و بدون سرپناه

• افرادی که توسط نیروی انتظامی و شهرداری از سطح شهر جمع‌آوری می‌شوند و پس از ارزیابی پزشکی، به‌عنوان معتاد شناسایی می‌شوند.

❗️نکته مهم: برخلاف مراکز ماده ۱۵ که داوطلبانه هستند، ماده ۱۶ اجباری است و با حکم قضایی انجام می‌گیرد.

 

 

مسیرهای معرفی و ارجاع به کمپ ماده ۱۶:

افراد معمولاً از این طریق به مراکز ماده ۱۶ معرفی می‌شوند:

• عملیات جمع‌آوری شهری توسط نیروی انتظامی و شهرداری

• شکایات مردمی از رفتار افراد معتاد در محله‌ها

• ارجاع از اورژانس اجتماعی یا تیم‌های مداخله در بحران

• احکام صادرشده از قاضی پس از بررسی وضعیت فرد

• گزارش مراکز درمانی یا خیریه‌ها از وضعیت نامناسب فرد

بعد از جمع‌آوری، افراد به مراکز غربالگری منتقل می‌شوند، در آنجا آزمایش و بررسی روانپزشکی انجام شده و اگر اعتیاد و شرایط متجاهر بودن تأیید شود، حکم انتقال به مرکز ماده ۱۶ صادر می‌شود.

 

 

 

 

در هر شهر چند کمپ ماده ۱۶ وجود دارد ؟

تعداد این کمپ‌ها بسته به جمعیت و حجم آسیب در هر شهر متفاوت است. معمولاً:

• در کلانشهرها مانند تهران، مشهد، اصفهان، اهواز، شیراز و تبریز چند مرکز ماده ۱۶ بزرگ وجود دارد.

• در شهرهای متوسط، معمولاً یک یا دو مرکز ماده ۱۶ فعالیت دارد.

• برخی شهرهای کوچک فاقد مرکز ماده ۱۶ هستند و افراد به شهرهای هم‌جوار منتقل می‌شوند.

مثلاً در تهران، مراکز ماده ۱۶ در فشافویه، لویزان، کهریزک یا ورامین وجود دارند.

 

 

 چه خدماتی در کمپ‌های ماده ۱۶ ارائه می‌شود؟

1. درمان ترک اعتیاد:

   • سم‌زدایی تحت نظر پزشک

   • درمان نگهدارنده با داروهای مجاز (مثل متادون، بوپرنورفین)

   • نظارت روانپزشک و پرستار

2. مشاوره روانی و روان‌درمانی

   • کاهش وسوسه مصرف

   • درمان اختلالات همزمان (مثل افسردگی یا اضطراب)

3. آموزش و بازپروری:

   • آموزش مهارت‌های زندگی

   • کارگاه‌های فنی‌حرفه‌ای (در برخی مراکز)

   • مشاوره شغلی یا ارجاع به مراکز اشتغال

4. خدمات رفاهی:

   • تغذیه، لباس، بهداشت فردی

   • خوابگاه، مراقبت شبانه‌روزی

5. پیگیری وضعیت پس از ترخیص:

   • ارتباط با خانواده، معرفی به بهزیستی یا NGOها

   • تلاش برای جلوگیری از بازگشت به مصرف

 

 

مدت زمان اقامت در کمپ ماده ۱۶:

• مدت  اقامت معمولاً بین ۳ تا ۶ ماه است.

• گاهی بسته به وضعیت فرد و دستور قضایی قابل تمدید تا ۹ ماه یا بیشتر است.

 

✅ طبق دستورالعمل‌ها:

• مدت اولیه نگهداری: ‌۳ ماه

• در صورت نیاز به درمان بیشتر یا عدم بهبودی: تمدید تا ۶ ماه

• در صورت تداوم شرایط پرخطر (مثلاً وابستگی شدید، رفتارهای پرخطر، بی‌سرپناهی، یا نبود خانواده): تمدید مجدد تا ۹ ماه با تأیید قاضی ناظر

❗️اما بیشتر از ۹ ماه معمولاً در «کمپ ماده ۱۶» نگهداری نمیشوند، مگر در شرایط خاص و با مجوز قانونی جدید.

? پس از ۹ ماه چه می‌شود؟

بسته به شرایط فرد و وضعیت خانوادگی یا اجتماعی‌اش، چند مسیر پیش روی مرکز و مددجو قرار می‌گیرد:

1. ? ترخیص به جامعه
   اگر فرد وضعیت نسبتاً با‌ثباتی پیدا کرده باشد (عدم مصرف، پذیرش مسئولیت، حمایت خانواده) او را ترخیص می‌کنند و ممکن است به مراکز کاهش آسیب یا تیم‌های پیگیری پس از ترک ارجاع شود.

2. ?‍? ارجاع به مراکز توانمندسازی و کاردرمانی
   برخی افراد، به ویژه بی‌سرپناه‌ها یا معتادان قدیمی، به مراکز اقامتی بلندمدت مثل:

   • مراکز ماده ۱۵ (درمانی داوطلبانه)

   • مراکز ترک اقامتی میان‌مدت و بلندمدت

   • خانه‌های گذر یا مراکز بازتوانی (مثل مراکز طلوع یا خانه‌های حمایتی بهزیستی)

3. ? ارجاع به مراکز درمانی تخصصی
   اگر فرد دچار بیماری روان‌پزشکی یا بیماری جسمی جدی باشه، به مراکز بیمارستانی یا مراکز سلامت روان ارجاع می‌دن.

4. ⚖️ در صورت ارتکاب جرم یا رفتارهای خطرناک:   ممکنه به زندان، بازداشتگاه یا مراکز قضایی ارجاع بشه.

---

? نکته مهم:

ادامه نگهداری بیش از ۹ ماه در کمپ ماده ۱۶ نیازمند حکم قضایی خاص و دلایل پزشکی-اجتماعی مستند است. هدف از این کمپ‌ها نگهداری بلندمدت نیست، بلکه یک مداخله اضطراری برای پاک‌سازی، درمان اولیه و بازتوانی اولیه است.

 

چالش‌ها و نقدهایی که به این مراکز وارد می‌شود:

• تراکم بالا و نبود امکانات کافی در برخی مراکز

• کمبود نیروی تخصصی برای درمان روانی و حمایتی

• نبود پیگیری کافی پس از ترخیص و بازگشت دوباره افراد به چرخه اعتیاد

• کم‌توجهی به توانمندسازی و اشتغال پایدار معتادان پس از ترخیص

 

 

کمپ‌های ماده ۱۶ یکی از ابزارهای اصلی برای درمان اجباری و مدیریت آسیب‌های شهری ناشی از اعتیاد هستند. این مراکز با مشارکت نهادهایی مانند قوه قضاییه، نیروی انتظامی، شهرداری، وزارت بهداشت و بهزیستی فعالیت می‌کنند و نقش مهمی در پاکسازی چهره شهری، کاهش رفتارهای پرخطر، و بازگشت نسبی افراد به مسیر زندگی دارند. با این حال، توسعه کیفی خدمات، توانمندسازی بلندمدت و ارتقاء برنامه‌های پساترمیم، برای موفقیت بیشتر این مراکز ضروری است.

 

 معتاد متجاهر

 مرکزمعتادان متجاهر
کمپ ماده 16
ترک اجباری
مراکز بازپروری
درمان اعتیاد
کمپ ترک اعتیاد
بازتوانی اجتماعی
خدمات حمایتی
مراقبت شبانه‌روزی
مراکز ماده 16
غربالگری اعتیاد
توانمندسازی معتادان
ترک اجباری مواد مخدر
سم‌زدایی
حمایت قضایی
بازگشت به جامعه
ارجاع قضایی
نظارت بهزیستی
کمپ درمان اعتیاد
آسیب‌های اجتماعی
مرکز ترک اعتیاد اجباری
درمان معتادان متجاهر
اعتیاد مزمن
نگهداری معتادان
مراقبت پس از ترک
مراکز اقامتی ماده 16
پاکسازی شهری
پیشگیری از اعتیاد
اعتیاد و بی‌خانمانی
حمایت روانی

کلینیک مددکاری حمایتی

 

در جوامع امروزی که با پیچیدگی‌های اجتماعی، اقتصادی، روانی و فرهنگی متعددی روبه‌رو هستند، وجود مراکزی تخصصی برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر و حل مسائل اجتماعی، ضرورتی انکارناپذیر است. «کلینیک مددکاری حمایتی» یکی از این مراکز تخصصی و ساختاریافته است که با مجوز رسمی از سازمان بهزیستی کشور فعالیت می‌کند و نقش محوری در شناسایی، حمایت، مداخله و توانمندسازی افراد و خانواده‌های آسیب‌دیده ایفا می‌نماید.

کلینیک‌های مددکاری، به عنوان نهادهای غیردولتی یا وابسته به نهادهای عمومی، پل ارتباطی بین مردم و خدمات تخصصی حمایتی به شمار می‌روند. این مراکز با بهره‌گیری از تخصص‌های مددکاری اجتماعی، روانشناسی، مشاوره، و در صورت نیاز مشاوره حقوقی، به افرادی که با چالش‌هایی چون فقر، طلاق، اعتیاد، کودک‌آزاری، خشونت خانوادگی، بیکاری یا بی‌سرپرستی مواجه هستند، خدمات مستقیم ارائه می‌دهند.

مراجعه‌کنندگان به کلینیک‌های مددکاری ممکن است از سوی نهادهایی چون بهزیستی، اورژانس اجتماعی، دادگاه‌ها، مراکز درمانی یا به‌صورت خودمعرف ارجاع داده شوند. هدف از فعالیت این کلینیک‌ها، صرفاً ارائه خدمات فوری نیست، بلکه تمرکز بر پیشگیری، مداخله هدفمند، بازتوانی اجتماعی و ایجاد مسیرهایی برای توانمندسازی پایدار است.

در این مراکز، مددکاران با استفاده از روش‌های علمی، نسبت به ارزیابی وضعیت فرد یا خانواده اقدام کرده و با تدوین برنامه‌های مداخله، راهکارهایی عملی برای حل مشکلات، کاهش آسیب‌ها و افزایش کیفیت زندگی پیشنهاد می‌دهند. گاهی این فرآیند شامل ارجاع به سایر خدمات حمایتی، درمانی یا حقوقی است و گاهی با پیگیری و جلسات متعدد مددکاری ادامه می‌یابد.

کلینیک‌های مددکاری حمایتی، نقشی فراتر از یک «مرکز خدماتی» دارند؛ آن‌ها بخشی از بافت انسانی و حمایتی جامعه‌اند که ارزش‌های کرامت انسانی، عدالت اجتماعی، همبستگی اجتماعی و حفظ بنیان خانواده را محور فعالیت‌های خود قرار داده‌اند. در شرایطی که نابرابری‌ها و بحران‌های اجتماعی رو به افزایش است، توسعه این کلینیک‌ها، نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی برای سلامت اجتماعی محسوب می‌شود.

 

 

کلینیک مددکاری حمایتی دارای مجوز از سازمان بهزیستی

این کلینیک‌ها مراکزی هستند که با اخذ مجوز رسمی از سازمان بهزیستی کشور تأسیس می‌شوند. هدف اصلی‌شان ارائه خدمات حمایتی, مددکاری اجتماعی و روانی به افراد آسیب‌پذیر یا نیازمند حمایت است.

کار و هدف اصلی کلینیک‌های مددکاری حمایتی عبارت است از  :

 

• ارزیابی مشکلات اجتماعی و خانوادگی مراجعین

• مشاوره روانشناسی و مددکاری اجتماعی

• پیگیری امور حمایتی مثل کمک‌های مالی, درمانی, یا توانبخشی

• توانمندسازی اجتماعی و اقتصادی خانواده‌ها

• دفاع از حقوق مراجعان در نهادهای قانونی و قضایی

• پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی (مثلا اعتیاد, کودک‌آزاری, خشونت خانگی)

• مداخله در بحران (برای مواقع حاد مثل فرار از منزل یا سوءاستفاده شدید)

 

 

مراجعه‌کنندگان کلینیک چه کسانی هستند؟

مراجعین شامل:

• کودکان کار و خیابان

• زنان سرپرست خانوار

• سالمندان تنها و آسیب‌دیده

• افراد دچار اعتیاد یا بهبودیافته

• خانواده‌های آسیب‌دیده از طلاق, اعتیاد, فقر شدید

• کودکان بی‌سرپرست یا بدسرپرست

• افراد دارای معلولیت جسمی, ذهنی یا روانی

گاهی حتی افراد عادی که دچار مشکلات خانوادگی یا اجتماعی شده‌اند هم می‌توانند به این کلینیک ها  مراجعه کنند.

 

 

خدمات کلینیک مددکاری حمایتی :

• مشاوره فردی و خانوادگی

• ارائه راهکارهای حقوقی (مثل مشاوره حقوق کودک, حضانت, طلاق)

• پیگیری و انجام مددکاری حمایتی برای دریافت کمک‌های نقدی, سبد کالا, وسایل زندگی

• مداخله فوری در بحران (مثل نجات کودک‌آزاری گزارش‌شده)

• معرفی به مراکز درمانی یا حمایتی دیگر (مثلا کمپ‌های ترک اعتیاد یا مراکز نگهداری کودکان)

• برگزاری کارگاه‌های آموزشی (مهارت‌های زندگی, فرزندپروری, اشتغال‌زایی)

• تدوین طرح‌های توانمندسازی اقتصادی برای خانواده‌ها

 

 

شهریه یا هزینه خدمات در کلینیک های مددکاری حمایتی :

اصولاً چون کلینیک‌ها وابسته به بهزیستی هستند, باید هزینه بسیار ناچیز یا در موارد خاص کاملاً رایگان باشد. اما بعضی خدمات تخصصی (مثلاً مشاوره روانشناسی تخصصی یا کارگاه‌های خصوصی) ممکن است با تعرفه دولتی یا نیمه‌خصوصی مبلغی بگیرند. در کل نرخ‌ها معمولا خیلی پایین‌تر از مراکز خصوصی است و با توجه به وضعیت مالی مراجعین قابل تخفیف یا بخشش است.

مراجعین چطور به کلینیک معرفی می‌شوند؟

• ارجاع از بهزیستی شهرستان/استان  مثلا از طریق مراکز اورژانس اجتماعی ۱۲۳

• ارجاع از مراکز قضایی و دادگستری  مثلا برای امور حضانت, کودک‌آزاری, سوءاستفاده

• معرفی توسط مراکز درمانی  همچون بیمارستان‌ها و مراکز ترک اعتیاد

• ارجاع خودمعرفی یا  مراجعه ی مستقیم خود افراد
  

• معرفی از طریق سایر نهادهای حمایتی مثل کمیته امداد امام خمینی , سازمان هلال احمر, NGOهای خیریه و...

 

 

چه حمایت‌هایی برای مراجعین فراهم می‌شود؟

• کمک‌های نقدی و غیرنقدی (مثل کمک‌هزینه تحصیلی, معیشتی)

• خدمات درمانی رایگان یا نیمه‌رایگان

• مشاوره روانی و اجتماعی

• حمایت قضایی و حقوقی

• توانمندسازی برای اشتغال (آموزش مهارت, پرداخت وام‌های خوداشتغالی)

• حمایت در بحران‌های فوری (مثل اسکان اضطراری برای زنان در معرض خشونت)

• معرفی به مراکز نگهداری و بازپروری در صورت لزوم

 

 

چند نکته مهم درباره کلینیک‌های مددکاری حمایتی:

• این کلینیک ها حتما  باید مجوز معتبر و فعال از سازمان بهزیستی داشته باشند.چرا که عملکرد آنها مستقیما توسط اداره کل بهزیستی استان نظارت می‌شود.

• بسیاری از این کلینیک‌ها در کنار کار مددکاری, کار پژوهش اجتماعی هم انجام می‌دهند.

• کارکنان کلینیک شامل مددکار اجتماعی, روانشناس, مشاور حقوقی, کارشناس حمایتی و گاهی مربیان آموزشی هستند.

 

 

تفاوت کلینیک‌های مددکاری حمایتی با خانه‌های امن, مراکز اقامتی و حمایتی زنان یا مردان :

---

۱. از نظر نوع خدمات:

? کلینیک مددکاری حمایتی:

• خدمات مشاوره‌ای, اجتماعی, روانشناختی و پیگیری مددکاری ارائه می‌ده.

• مراجعه به صورت غیرشبانه‌روزی است (افراد مراجعه می‌کنند و پس از دریافت خدمات می‌روند).

• خدمات تخصصی‌اش بیشتر در حوزه شناسایی و حل مشکلات اجتماعی, خانوادگی یا حمایتی است.

• خدمات اقامتی یا نگهداری ندارد.

? خانه‌های امن و مراکز اقامتی (مثلاً برای زنان در معرض خشونت یا مردان آسیب‌دیده):

• مکان‌های اقامتی شبانه‌روزی هستند.

• افراد در این مراکز «اسکان موقت» داده می‌شوند (مثلاً ۳ ماه تا ۶ ماه یا بیشتر).

• هدف این مراکز «نجات در بحران», حفاظت فیزیکی, تأمین غذا, مسکن, پوشاک و سپس بازگشت ایمن به جامعه است.

• همراه با اسکان, خدمات مشاوره, درمان, حقوقی, امنیتی, آموزش و توانمندسازی نیز ارائه می‌شه.

 

۲. از نظر گروه هدف:

? کلینیک مددکاری:

• عموم مردم (درگیر آسیب‌های اجتماعی, خانوادگی, اقتصادی)

• افراد با مشکلات اجتماعی که نیاز به پیگیری و مشاوره دارن ولی به اسکان نیاز ندارند.

? خانه امن و اقامتی:

• افراد در معرض تهدید فوری (مثلاً زنانی که تحت خشونت شدید خانگی هستند و امکان بازگشت به خانه ندارند)

• زنان بی‌سرپناه, دختران فراری, مردان بدون سرپناه در شرایط بحرانی

• کودکان آسیب‌دیده نیازمند اسکان

 

۳. مجوز و نظارت:

هر دو نوع مرکز زیر نظر بهزیستی کار می‌کنند, اما:

• کلینیک‌های مددکاری معمولاً زیر نظر واحد «امور اجتماعی» بهزیستی هستند.

• خانه‌های امن یا مراکز اقامتی معمولاً زیر نظر بخش «دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی» یا «دفتر امور زنان» بهزیستی فعالیت می‌کنند.

 

۴. مدت‌زمان حضور مراجع:

? کلینیک مددکاری: حضور کوتاه‌مدت, برای مشاوره و پیگیری پرونده

? خانه امن/مرکز اقامتی: حضور میان‌مدت یا نسبتاً طولانی (مثلاً ۱ ماه تا ۶ ماه)

 

۵. ساختار و نیروی انسانی:

? کلینیک مددکاری:

• مددکار اجتماعی

• روانشناس

• گاهی مشاور حقوقی یا خانواده

? خانه امن / اقامتی:

• مددکار, روانشناس, پزشک, مشاور حقوقی

• نگهبان (برای امنیت)

• آشپز, نیروی خدماتی, گاهی پرستار

 

مثال ونمونه برای درک بهتر این  تفاوت  :

? یک زن در معرض خشونت شدید خانگی, بدون جای امن: → خانه امن زنان (برای اسکان + مشاوره + امنیت)

? همان زن, اگر در منزل پناه دارد ولی برای مشاوره, راهکار قانونی و توانمندسازی دنبال کمک است: → کلینیک مددکاری حمایتی

 

 

 

 

کمپ ماده 15

مراکز یا کمپ های موضوع ماده 15

 کمپ های ترک اعتیاد

اعتیاد یکی از جدی‌ترین معضلات اجتماعی، روانی و اقتصادی جامعه ماست. در کنار مداخلات قضایی و اجتماعی، یکی از مهم‌ترین راهکارهای مقابله با اعتیاد، ایجاد فضاهایی امن، تخصصی و داوطلبانه برای درمان معتادان است. در همین راستا، مراکز اقامتی درمان و بازتوانی اعتیاد موسوم به «مراکز ماده ۱۵» راه‌اندازی شده‌اند.

مراکز ماده ۱۵ برخلاف مراکز ماده ۱۶ که اجباری هستند، بر پایه تمایل شخصی فرد برای ترک اعتیاد فعالیت می‌کنند. این مراکز امکان اقامت کوتاه‌مدت تا میان‌مدت، دریافت خدمات پزشکی، روان‌درمانی، توانمندسازی و بازپروری را برای معتادان داوطلب فراهم می‌کنند.

 

آیااین مراکز همان کمپ های ترک اعتیاد در سطح شهر هستند یا اینکه آن مراکز متفاوتند؟

بله، اغلب "کمپ‌های ترک اعتیاد" که در سطح شهر می‌بینی در واقع همان "مراکز ماده ۱۵" هستند، البته اگر دارای مجوز رسمی از بهزیستی باشند. اما همه‌ کمپ‌ها لزوماً مجاز یا دارای کیفیت یکسان نیستند، پس تفاوت‌هایی وجود دارد که در ادامه با جزئیات توضیح می‌دم:

? شباهت بین مراکز ماده ۱۵ و کمپ ترک اعتیاد:

? هر دو معمولاً اقامتی هستند (یعنی فرد مدتی در آنجا زندگی و درمان می‌کند)
? خدمات ترک اعتیاد، سم‌زدایی، مشاوره و توانمندسازی ارائه می‌دهند
? پذیرش به‌صورت داوطلبانه است (نه اجباری مثل ماده ۱۶)
? بیشترشان توسط بخش غیردولتی یا خصوصی راه‌اندازی شده‌اند
? تحت نظارت اداره بهزیستی استان فعالیت می‌کنند (در صورت مجوزدار بودن)

 

 

❗️ تفاوت‌های کلیدی:

 

«کمپ ترک اعتیاد» یک اصطلاح عمومی بین مردم است، اما اگر بخواهید دقیق‌تر بدونید:

? کمپ = نام عامیانه
? مرکز ماده ۱۵ = عنوان رسمی و قانونی، با نظارت بهزیستی

پس اگر کمپ موردنظر دارای مجوز ماده ۱۵ باشه، همون مرکز رسمی ترک اعتیاد محسوب می‌شه. اما همیشه باید بررسی کرد که کمپ:

• مجوز معتبر داره

• زیر نظر پزشک و روانشناس اداره می‌شه

• استانداردهای بهداشتی و اخلاقی رو رعایت می‌کنه

 

آیا این  مراکز همان مرکز  بازپروری هستند؟

اصطلاح «مراکز بازپروری» هم مثل «کمپ ترک اعتیاد» در بین مردم رایجه ولی گاهی باعث سوءتفاهم می‌شه. پاسخ دقیق اینه:

✅ در بسیاری از موارد، مراکز ماده ۱۵ همان مراکز بازپروری هستند، اما نه همیشه؛ بسته به اینکه منظور از «بازپروری» چی باشه، می‌تونه هم‌پوشانی داشته باشه یا متفاوت باشه.

در ادامه تفاوت و شباهت‌ها رو دقیق و روشن برات توضیح می‌دم:

? تعریف‌های کاربردی:

? مرکز ماده ۱۵:
مرکز درمان اعتیاد داوطلبانه با مجوز رسمی از سازمان بهزیستی، که خدمات اقامتی، درمانی، روان‌درمانی و توانمندسازی ارائه می‌دهد.

? مرکز بازپروری (اصطلاح رایج):
یک اصطلاح عمومی است که به هر مکانی که افراد مبتلا به اعتیاد یا اختلال رفتاری برای مدتی اقامت، درمان و بازسازی شخصیت داشته باشند اطلاق می‌شود.

? بنابراین:
در زبان مردم، «مرکز بازپروری» ممکنه به مرکز ماده ۱۵، مرکز ماده ۱۶، یا حتی خانه‌های بهبودی و گروه‌های خودیاری مثل NA هم اطلاق بشه.

❗ تفاوت‌های مهم:

 

 

? نتیجه:

• اگر منظور از «مرکز بازپروری» یک مکان اقامتی برای ترک اعتیاد داوطلبانه باشد، بله، همون مرکز ماده ۱۵ است.

• اما اگر منظور مکان‌هایی برای بازسازی اجتماعی پس از ترک یا پناهگاه‌های حمایتی باشد (مثل خانه‌های بهبودی، خانه میان‌راهی، مراکز اشتغال مجدد)، نه، اون‌ها متفاوت‌اند.

بنابراین همیشه بهتره به جای اصطلاح عام «بازپروری»، اسم دقیق مرکز استفاده بشه: مرکز ماده ۱۵، خانه میان‌راهی، کمپ ماده ۱۶، خانه امن، گروه NA و…

 

بنابراین ما در ایران و در قوانین رسمی جمهوری اسلامی ایران، مجوزی با عنوان «مرکز بازپروری» به‌صورت مستقل و مشخص نداریم

 

✅ اصطلاح «بازپروری» فقط یک عنوان عمومی و غیررسمی است.

در واقع، این واژه در زبان رایج مردم و حتی گاهی در رسانه‌ها برای اشاره به مجموعه‌ای از مراکز مختلف استفاده می‌شود که کارشان کمک به ترک اعتیاد، توانمندسازی یا بازگشت فرد به جامعه است.

اما در ساختار قانونی و اجرایی، سازمان‌های صادرکننده مجوز مثل:

• سازمان بهزیستی کشور

• وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

• سازمان زندان‌ها

• ستاد مبارزه با مواد مخدر

• نیروی انتظامی

هیچ‌کدام مجوزی به نام «مرکز بازپروری» صادر نمی‌کنند. بلکه مجوزها تحت عناوین زیر صادر می‌شوند:

? انواع مراکز رسمی مرتبط که مردم به آن‌ها «بازپروری» می‌گویند:

---

? نتیجه :

• «بازپروری» یک واژه کاربردی و مفهومی است، نه عنوان مجوز قانونی.

• وقتی کسی می‌گوید فلان شخص در مرکز بازپروری بوده، منظورش یکی از مراکز ماده ۱۵، ۱۶، یا خانه میان‌راهی است.

• اگر بخواهی مرکزی تأسیس کنی یا مجوز بگیری، باید از یکی از نهادهای رسمی بالا، تحت عنوان قانونی و دقیق آن اقدام کنی.

 

 

 تعریف مرکز ماده ۱۵یا کمپ ترک اعتیاد بهزیستی :

مرکز ماده ۱۵، یک مرکز درمان و بازپروری اعتیاد است که به‌صورت داوطلبانه، با مراجعه خود فرد یا خانواده‌اش، فرایند درمان را آغاز می‌کند. این مراکز زیر نظر سازمان بهزیستی کشور و با مجوز رسمی فعالیت می‌کنند.

این مراکز می‌توانند توسط بخش خصوصی، سازمان‌های مردم‌نهاد (NGOها)، یا افراد حقیقی دارای صلاحیت تأسیس و اداره شوند.

 

 مبنای قانونی و نظارتی:

ماده ۱۵ قانون مبارزه با مواد مخدر، مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام، به افراد معتاد اجازه می‌دهد که داوطلبانه برای درمان اعتیاد به مراکز مجاز مراجعه کنند و در دوران درمان از پیگرد قانونی معاف باشند.

نظارت بر عملکرد این مراکز به‌عهده سازمان بهزیستی کشور است و بخش درمان با همکاری وزارت بهداشت انجام می‌شود.

 

 چه افرادی می‌توانند به مراکز ماده ۱۵ مراجعه کنند؟

• تمامی افراد دارای اعتیاد که به‌صورت داوطلبانه تمایل به ترک دارند

• مردان و زنان در سنین مختلف (با توجه به مجوز مرکز برای پذیرش جنسیت خاص یا مشترک)

• افراد معرفی‌شده از طریق خانواده، اورژانس اجتماعی، پزشکان، مراکز مشاوره یا قضات

• افرادی که قبلاً سابقه ترک داشته‌اند و به دنبال مراقبت مجدد هستند

❗️مهم: حضور فرد در این مراکز مستلزم رضایت و امضای قرارداد درمانی است.

 

 

 مسیرهای مراجعه و پذیرش:

• مراجعه مستقیم فرد معتاد یا خانواده او

• معرفی توسط پزشک، مراکز مشاوره یا روانشناس

• ارجاع از طرف مددکاران اجتماعی، اورژانس اجتماعی ۱۲۳، یا مراکز کاهش آسیب

• معرفی از طرف قاضی (در برخی موارد خاص) با رضایت فرد

 

 

? در هر شهر چند مرکز ماده ۱۵ وجود دارد؟

• تعداد مراکز ماده ۱۵ بیشتر از مراکز ماده ۱۶ است.

• معمولاً در هر شهر حداقل چند مرکز ماده ۱۵ وجود دارد، بسته به جمعیت و وضعیت اجتماعی آن شهر.

• در کلان‌شهرها، ممکن است ده‌ها مرکز دارای مجوز فعال باشند.

برای مثال، تهران بیش از ۲۰۰ مرکز ماده ۱۵ فعال دارد.

 

 

چه خدماتی در مراکز ماده ۱۵ ارائه می‌شود؟

1. درمان دارویی:

   • سم‌زدایی اولیه

   • درمان نگهدارنده با متادون، بوپرنورفین، نالترکسون (با نسخه پزشک)

   • کنترل علائم ترک تحت نظر پزشک

2. مشاوره و روان‌درمانی:

   • جلسات فردی و گروهی با روانشناس

   • آموزش مهارت‌های مقابله با وسوسه

   • درمان اختلالات روانی هم‌زمان (مثل افسردگی، اضطراب)

3. خدمات رفاهی:

   • خوابگاه، تغذیه، مراقبت‌های بهداشتی اولیه

   • امکانات ورزشی، فرهنگی و اوقات فراغت (در مراکز بزرگ‌تر)

4. توانمندسازی:

   • آموزش مهارت‌های زندگی و شغلی

   • ارتباط با خانواده و بازسازی روابط خانوادگی

   • در برخی مراکز، آموزش فنی‌حرفه‌ای یا کار درمانی

5. پیگیری پس از ترخیص:

   • مشاوره ادامه‌دار

   • معرفی به مراکز کاهش آسیب

   • گروه‌های حمایتی ترک اعتیاد (مثل NA)

 

 

 مدت اقامت در مرکز  ماده  15 یا کمپ ترک اعتیاد :

• این  موضوع بستگی به مدل درمان دارد:

  • کوتاه‌مدت: ۲۱ تا ۳۰ روز

  • میان‌مدت: ۳ تا ۶ ماه

  • بلندمدت (در موارد خاص و مراکز خاص): تا یک سال

 

مرجع صدور مجوز:

? سازمان بهزیستی کل کشور (اداره کل پیشگیری و درمان اعتیاد)
? در استان‌ها: اداره کل بهزیستی استان
? همکاری با:

• وزارت بهداشت (برای تأیید سلامت فنی و بهداشتی)

• نیروی انتظامی (برای استعلام سوابق و امنیت مرکز)

• در صورت نیاز، شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان

 

 

چه کسانی می‌توانند مجوز مرکز ماده ۱۵ دریافت کنند؟

افراد حقیقی یا حقوقی‌ای که شرایط زیر را داشته باشند:

✅ شرایط عمومی متقاضی (حقیقی):

• تابعیت جمهوری اسلامی ایران

• حداقل سن ۳۰ سال

• داشتن حداقل مدرک تحصیلی کارشناسی (ترجیحاً در رشته‌های روان‌شناسی، مددکاری، علوم اجتماعی، پزشکی، پرستاری یا مرتبط)

• عدم سوءپیشینه کیفری مؤثر

• عدم اعتیاد به مواد مخدر یا الکل

• داشتن صلاحیت اخلاقی و اجتماعی (با تأیید بهزیستی و نیروی انتظامی)

✅ شرایط اشخاص حقوقی:

• ثبت رسمی مؤسسه یا شرکت (غیردولتی یا خیریه) با هدف فعالیت در حوزه ترک اعتیاد یا آسیب‌های اجتماعی

• معرفی مدیرعامل واجد شرایط

• داشتن اساسنامه مرتبط و تأیید شده

? شرایط فیزیکی محل مرکز:

• ساختمانی مستقل، دارای اتاق‌های مجزا برای اسکان، درمان، مشاوره، مدیریت

• دسترسی مناسب به سرویس بهداشتی، حمام، آشپزخانه، سیستم گرمایش و سرمایش

• فضای امن، با امکان تهویه و نور طبیعی

• رعایت تمام دستورالعمل‌های بهداشتی مورد تأیید وزارت بهداشت

 

مراحل صدور مجوز:

1. ثبت درخواست در سامانه بهزیستی یا مراجعه حضوری به اداره کل بهزیستی استان

2. بررسی مدارک هویتی، تحصیلی، و استعلام‌های قانونی

3. بازدید کارشناسی از محل موردنظر

4. تأییدیه کمیسیون ماده ۲۶ بهزیستی (برای فعالیت مؤسسات غیردولتی)

5. تأیید صلاحیت روانی – رفتاری مدیر مرکز (در برخی استان‌ها با مصاحبه تخصصی)

6. صدور مجوز اولیه (یک‌ساله)

7. تمدید و صدور مجوز دائم پس از ارزیابی عملکرد

? نکته:
برخی مراکز که خدمات تخصصی‌تری ارائه می‌دهند (مانند مراکز ترک با داروهای خاص یا مراکز شبانه‌روزی ویژه بانوان) نیاز به اخذ مجوزهای تکمیلی از وزارت بهداشت یا هماهنگی‌های بیشتر دارند.

 

 

 شهریه و هزینه:

• مراکز ماده ۱۵ معمولاً دارای هزینه هستند.

• مبلغ آن به خدمات ارائه‌شده، مدت اقامت، و نوع مرکز بستگی دارد.

• برخی مراکز ارزان‌قیمت‌ترند و برخی لوکس‌تر (خصوصی و مجهز) هستند.

• مراکز خیریه یا دولتی ممکن است با تخفیف یا رایگان خدمات دهند، به‌ویژه برای افراد بی‌بضاعت با معرفی‌نامه.

 

 

تفاوت با مراکز ماده ۱۶:

---

 

 

جمع‌بندی:

مراکز ماده ۱۵ از ارکان اصلی نظام درمان اعتیاد در ایران هستند که امکان ترک اعتیاد به‌صورت داوطلبانه، محرمانه، و تحت نظارت تخصصی را فراهم می‌کنند. این مراکز نقش کلیدی در پیشگیری از بازگشت به اعتیاد، کاهش آسیب‌های اجتماعی، و بازسازی زندگی افراد مصرف‌کننده دارند.توسعه کیفی این مراکز، آموزش نیروی انسانی، و حمایت‌های مالی از افراد کم‌بضاعت، لازمه افزایش اثربخشی درمان اعتیاد از مسیر انسانی و داوطلبانه است.

 

 

 

 

سم‌زدایی اعتیاد
ترک اعتیاد داوطلبانه
مراکز ماده ۱۵
درمان اعتیاد اقامتی
مرکز ترک اعتیاد مجاز
بازپروری معتادان
بهبودی از اعتیاد
درمان غیردارویی اعتیاد
ترک اعتیاد با متادون
توانمندسازی معتادان
روان‌درمانی در اعتیاد
درمان گروهی اعتیاد
درمان اعتیاد در ایران
خانه میان‌راهی
ترک اعتیاد شبانه‌روزی
مرکز ترک اعتیاد خصوصی
درمان وابستگی به مواد
سازمان بهزیستی و اعتیاد
مراکز درمان سوءمصرف
درمان اعتیاد مردان
درمان اعتیاد زنان
مرکز اجتماع‌درمانی (TC)
پذیرش داوطلبانه ترک اعتیاد
بازتوانی اجتماعی
جلسات مشاوره ترک اعتیاد
حمایت روانی معتادان
مراکز اقامتی ترک اعتیاد
برنامه ۱۲ قدمی NA
گروه‌های خودیاری اعتیاد
کلینیک مددکاری اعتیاد
پروانه بهره‌برداری کمپ ترک
موسسات ترک اعتیاد مجاز
خانه سلامت معتادان
ترک اعتیاد بدون بازگشت
خدمات کمپ‌های ماده ۱۵
نظارت بهزیستی بر کمپ‌ها
ترک اعتیاد جوانان
مراکز شبانه‌روزی ترک اعتیاد
برنامه ترک اعتیاد پایدار
بازگشت به جامعه بعد از ترک